جستجوی شهر به شهر :
رزرو هتل رزرو هتل های شهر وان ترکیه

رصدخانه مراغه

تاریخ بروزرسانی :
۷ آذر ۱۴۰۱

رصدخانه مراغه رصدخانه‌ای بود که در دورهٔ هلاکوخان زیرنظر خواجه نصیرطوسی در شهر مراغه ساخته‌شد. این رصدخانه روی تپه‌ ای در غرب مراغه قرار داشته‌ است و امروزه تنها پی‌ های بخش ‌های مختلف و بخشی از سدس سنگی آن باقی مانده ‌است. در سال‌های اخیر گنبدی برای محافظت از بقایای این بنا بر روی بخشی از آن ساخته شده ‌است. پرویز ورجاوند و همکارانش در دههٔ ۱۳۵۰ خورشیدی به کاوش در محوطهٔ این رصدخانه پرداختند و قسمت‌های مختلف آن را شناسایی کردند. ساختمان اصلی این رصدخانه به شکل برجی استوانه‌ای ساخته شده‌بود. در ساختمان‌های جنبی آن یک کتابخانه و محل اقامت کارکنان تشخیص داده شده‌است.

رصد خانه مراغه 5 رصدخانه مراغه

تاریخچه بنا

رصدخانه مراغه در دوره هلاکوخان زیر نظر خواجه نصیر الدین طوسی در شهر مراغه ساخته شده است. این رصدخانه روی تپه‌ای در غرب مراغه در نزدیکی دو روستا به نام‌های طالب‌خان و حاجی‌کرد قرار داشته‌ است که دریاچه ارومیه را می‌توان از دوردست از آنجا دید. امروزه تنها پی‌های بخش‌های مختلف و بخشی از سدس (از ابزارهای ستاره‌شناسی برای اندازه‌گیری ارتفاع ستاره ها یا سیاره‌ها) سنگی آن باقی‌ مانده‌ است.

رصدخانه مراغه یکی از یادگارهای علمی و فلکی خواجه نصیرالدین طوسی، فیلسوف، ریاضیدان و منجم بزرگ دوره ایلخانی و صاحب رساله مشهور اخلاق ناصری و زیج معروف ایلخانی است. که به دست او و با همراهی عده ای از فضلا و دانشمندان بنا شده است. این رصدخانه زمانی از مشهورترین رصدخانه‌های اسلامی بوده است که آوازه آن تمام جهان آن روز را فرا گرفته است. تاکنون با این همه تحولات و تغییراتی که در جهان پدید آمده است، هنوز هم نام آن رصدخانه و بانی آن بر سر زبان‌ها است.

رصد خانه مراغه 2 رصدخانه مراغه

معمار رصدخانه

در سال ۶۵۷ هجری معمار معروف آن عصر، به دستور خواجه بزرگ طوسی «فخرالدین ابوالسعادات احمد بن عثمان مراغی» ساختمان وسیع و با شکوه رصدخانه را با نقشه استاد شروع نموده است. محلی که برای رصدخانه انتخاب شده بود، تپه‌ای است که در شمال غربی شهر مراغه واقع شده و اینک به نام رصدخانه مراغه معروف است. این رصدخانه جایی است که برای مشاهده، بررسی و اندازه‌گیری پدیده‌های آسمانی درست شده است. در گذشته رصدخانه‌ها اساسا شامل سُدس و برخی ابزارهای دیگر ستاره‌شناسی بوده است. رصدخانه‌های امروزی معمولا تلسکوپ‌های بزرگ نوری یا رادیویی دارند که در اتاق‌های گردنده نصب شده‌اند.

دوران پس از حمله مغول‌ها، عصر افول شکوه و تمدن ایرانیان محسوب می‌شد. مغول‌ها اقوامی صحرانشین بودند که با دانش، فرهنگ و ادب بیگانه بودند. آنان کتاب‌ها را می‌سوزاندند، مراکز فرهنگی را ویران می‌کردند و اهالی علم و ادب را به قتل می‌رساندند. آن گروه از افراد صاحب قلم و اهالی علم که زنده می‌ماندند، برای حفظ جان خویش، ناگزیر ترک دیار می‌گفتند و مهاجرت می‌کردند.

%name رصدخانه مراغه

هولاکوخان

«هولاکو» که از نوادگان چنگیزخان مغول به‌‌شمار می‌رفت. پس از فتح ایران، حکومتی متمرکز در این خطه بنا نهاد و اندکی از آشوب‌های دوران پسا خوارزم‌شاهی را فرو نشاند. هولاکو، موسس دودمان «ایلخانیان» بود و گرچه خو و راه و روش اقوام مغول را پیشه گرفته بود. کم کم تحت تاثیر فرهنگ و تمدن ایرانیان قرار گرفت. بی‌گمان آنچه واسطه اتصال و علاقه‌مندی هلاکو به دانش می‌شد. «خواجه نصیرالدین طوسی» بود که پیشگام بازگرداندن جهان اسلام و تمدن ایرانیان، به دوران طلایی به حساب می‌آمد.

رصدخانه مراغه، یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی به‌جای مانده از عصر ایلخانی است که با تلاش‌های خواجه نصیر ساخته شد. این رصدخانه که در حال حاضر، تنها بخش‌های اندکی از آن باقی مانده است. در سال ۶۵۷ هجری قمری ساخته شد. اولین رصدخانه ایران که زاده دوران طلایی علم در خاورمیانه بود. در زمانی ساخته شد که تلسکوپ و تجهیزات مدرن نجومی به‌وجود نیامده بودند. ابزار و ادوات نجومی رصدخانه مراغه، حاصل تلاش دانشمندان ایرانی بود که در تمامی جهان بی‌نظیر قلمداد می‌شد.

رصد خانه مراغه 6 رصدخانه مراغه

ساخت رصد خانه

مراحل ساخت رصدخانه مراغه ۱۵ سال به‌طول انجامید و پس از آن، با تلاش‌های هلاکو که تحت‌تاثیر خواجه نصیر به علم و فرهنگ علاقه‌مند شده بود، ابزارها و تجهیزات علم نجوم و کتاب‌های مرتبط در آن جمع‌آوری شد. این موضوع سبب شد تا مراغه به یکی از مراکز علمی مهم در جهان اسلام تبدیل شود و دانشمندان، منجمان و علاقه‌مندان بسیاری را گرد هم آورد.

عظمت رصدخانه مراغه به قدری بود که آن را برای سال‌ها به‌عنوان بزرگترین رصدخانه جهان می‌شناختند. چنین مرکزی باشکوهی حتی امروزه نیز در جهان اسلام به چشم نمی‌خورد و بی‌تردید، الگویی برای تمام جهانیان شناخته می‌شود. رصدخانه مراغه تا زمان حکومت «سلطان محمد خدابنده» در سال ۷۰۳ هجری قمری فعال بود و پس از آن اندک اندک به فراموشی سپرده شد. تا آنجا که بنابر مکتوبات «حمدالله مستوفی»، در سال ۷۲۰ هجری سازه رصدخانه کاملا ویران بوده است. خوشبختانه همت «دکتر پرویز ورجاوند» و کاوش‌های گروه او در دهه پنجاه، منجر به مرمت بخش‌هایی از این بنا شد. اکنون نیز گنبدی سفید رنگ برای جلوگیری از تخریب بیشتر بنا و در امان ماندن آن از گزند باد و باران، روی آن ساخته شده است. این پوشش جدید، ساخته دست مهندسان آلمانی است.

رصد خانه مراغه 1 رصدخانه مراغه

بانی تاسیس مراغه

خواجه نصیرالدین طوسی فیلسوف، اندیشمند دینی، فقیه شیعه، ریاضی‌دان و منجم ایرانی و از بزرگ‌ترین دانشمندان جهان اسلام بود که بیش از همه، به‌عنوان بانی رصدخانه مراغه شناخته می‌شود. وی که دستی بر آتش تمام علوم زمانه خویش داشت، تحصیلات ابتدایی را در شهر طوس، نزد پدر آموخت و در نیشابور به درجه‌های عالی علمی رسید. پس از حمله مغول‌ها، خواجه نصیر نزد «اسماعیلیان» رفت و در آنجا مورد کرامت آنان واقع شد. قلمرو اسماعیلیان جزو مناطقی به‌شمار می‌رفت که به‌دلیل شرایط جغرافیایی از گزند مغولان در امان مانده بود؛ اما پس از یورش هلاکو و محاصره قلعه آنان، حاکم اسماعیلی پس از مشورت با خواجه نصیر تسلیم شد.

روایت‌های متناقض بسیاری هول این موضوع وجود دارد که بعضا اخلاق سیاسی و منش خواجه نصیر را زیر سوال می‌برند؛ اما آنچه مشخص است، هلاکو که فتح آسان و بدون خون‌ریزی قلعه اسماعیلیان را مدیون خواجه نصیر می‌دانست یا شاید، به علم و دانش او پی برده بود، دانشمند مسلمان را مورد احترام خود قرار داد و او را ملازم خود ساخت. در برخی منابع آمده است که هلاکو تمام اهالی قلعه را جز خواجه‌ نصیر و چند تن دیگر، از دم تیغ گذراند.

رصد خانه مراغه 11 رصدخانه مراغه

خواجه نصیرالدین توسی

پس از مدتی خواجه نصیرالدین توسی به مقام صدارت هلاکو خان رسید. تا آنجا که هلاکو در جزئی‌ترین موارد نیز با او به مشورت می‌پرداخت. همچنین شواهدی مبنی بر دخالت و دست داشتن خواجه نصیر در حمله مغول به خلفای عباسی وجود دارد.

دو روایت متفاوت در خصوص ساخت رصدخانه مراغه وجود دارد. در برخی منابع ایده اولیه ساخت رصدخانه را از «منگوقاآن»، چهارمین خاقان مغول می‌دانند. گفته می‌شود که به‌واسطه علاقه‌مندی به نجوم، وی تصمیم داشت ترتیب احداث رصدخانه‌ای را در چین بدهد و از آنجایی که آوازه خواجه نصیرالدین طوسی به گوشش رسیده بود، او را نزد خود فراخواند. آن گونه که نقل می‌شود، خواجه نصیر، هلاکو را ترغیب می‌کند تا طرح احداث رصدخانه ابتدا در ایران و در پایتخت حکومت ایلخانیان اجرا شود؛ گرچه بعدها «قوبیلای قاآن» یا «کوبلای خان»، برادر هلاکو و امپراتور چین افرادی را مامور کرد که تا با الگوبرداری از رصدخانه مراغه، مشابه آن را در چین بسازند‌.

رصد خانه مراغه 12 رصدخانه مراغه

روایت دوم

در روایت دوم، ایده‌پرداز ساخت رصدخانه مراغه را شخص خواجه نصیر می‌دانند. علاوه بر ایجاد مرکزی برای مطالعه ستارگان، هدف شیخ توسی از احداث چنین رصدخانه‌ای فراهم آوردن محیطی برای بازگشت دانشمندان ایرانی و گردهم آمدن آنان بود. دانشمندانی که پس از هجوم و قتل و غارت مغولان، در دو راهی فرار یا فنا، درمانده بودند.داستانی راجع به نحوه راضی شدن هلاکوخان برای احداث رصدخانه مراغه در کتابی از «وصاف‌الخضره»، مورخ و ادیب قرن هفتم و هشتم هجری قمری آمده است:

خواجه هولاکو خان را به ساخت رصدخانه تشویق کرد. در ابتدا هولاکو خان به این کار مایل نبود و پرسید که فایده نجوم در چیست؟ آیا چیزی را که وقوعش حتمی است، برطرف می‌کند؟

دانشمند طوسی با ذکر مثالی هولاکو خان را قانع کرد و گفت دستور بدهید یک نفر طشت بزرگی از مس را از بالای عمارت بیندازد پایین؛ بدون اینکه قبلاً اهل مجلس بدانند.هولاکو خان دستور داد که این کار را انجام بدهند. زمانی که طشت از بالا افتاد، تمام اهل مجلس ترسیدند؛ جز هولاکو خان و خواجه نصیرالدین طوسی.سپس خواجه گفت که فایده علم نجوم در این است که حوادث را پیش از وقوع بیان می‌کند؛ در نتیجه مردم وحشت نمی‌کنند.هولاکو خان خوشش آمد و دستور ساخت رصدخانه را داد.

ساخت بنای رصدخانه که قریب به ۸۰۰ سال از قدمت آن می‌گذرد، در روز سه‌شنبه ۱۶ اردیبهشت ماه سال ۶۳۸ خورشیدی، با دستور هلاکو و نظارت مستقیم خواجه طوس آغاز شد. ایجاد رصدخانه مراغه برای خواجه نصیر به‌تنهایی ممکن نبود؛ دانشمندان، معماران و منجمان بسیاری او را در این میان یاری دادند که می‌توان به نام‌هایی چون «نجم‌الدین کاتبی» و «فخرالدین مراغه‌ای» اشاره کرد.به فراخور هفتصدمین سالگرد درگذشت خواجه نصیر طوسی روز پنج اسفند در ایران روز بزرگداشت خواجه نصیر طوسی و روز مهندس نام‌گذاری شده است.

رصد خانه مراغه 7 رصدخانه مراغه

کتابخانه رصدخانه مراغه

مقرر شده بود که رصدخانه مراغه علاوه بر کاربری نجومی، به‌یکی از بزرگ‌ترین مراکز علمی جهان تبدیل شود‌. از اینرو، خواجه نصیرالدین طوسی ترتیبی فراهم آورد که کتاب‌ها و ابزار علمی از سراسر بلاد اسلامی در این محل جمع‌آوری شوند. بیش از ۴۰۰ هزار نسخه کتاب خطی در کتاب‌خانه این رصدخانه گردآوری شد که نظیر آن حتی امروزه نیز در کشور و در جهان اسلام دیده نمی‌شود‌. علاوه بر کتب نفیس، ابزارآلات و تجهیزات نجومی پیشرفته‌ و کم‌نظیری در این مکان مورد استفاده قرار گرفته است که از آن جمله می‌توان به «ذات‌الربع ديواری» به شعاع ۴۳۰ سانتی‌متر، كره‌های ذات‌الحلق، حلقه انقلابی، حلقه اعتدالی و حلقه سموت اشاره کرد.

«زیج ایلخانی»، اثر ارزشمند خواجه نصیرالدین طوسی است که با توجه به مطالعاتش در این رصدخانه تدوین شد. این مجلد، سال‌ها از اعتبار خاصی بین ستاره‌شناسان برخوردار بود و ترجمه آن در سراسر اروپا رواج یافت. زیج یا زیگ، جدول اختری یا سالنامه‌ای است که در علم ستاره‌شناسی کاربرد دارد. قدیمی‌ترین نسخه زیج ایلخانی در کتابخانه ملی پاریس نگهداری می‌شود.

رصد خانه مراغه رصدخانه مراغه

نحوه اداره رصدخانه مراغه

آوازه رصدخانه مراغه و احداث مرکز علمی گسترده تحت پوشش آن، دانشمندان نجوم و رشته‌های مختلف را از دور و نزدیک به این مکان کشاند. خواجه نصیر که خود، اداره امور رصدخانه را به عهده گرفته بود نیز با آغوش باز آنان را می‌پذیرفت.

به‌کارگیری دانشمندان و اهالی علم، فارغ از نژاد و مذهب آنان بود و تنها معیار خواجه برای به‌کارگیری افراد، استعداد آنان تلقی می‌شد. چهره‌های برجسته‌ای چون علامه قطب‌الدين فخرالدين مراغبی، محی‌الدين مغری، علی بن محمود نجم‌الدين الاسـطرلابی و دیگر بزرگان در این مرکز فعالیت داشته‌اند. نام «العربی»، فیلسوف و فرهنگ‌نویس برجسته مسیحی نیز در میان مدرسان این مرکز علمی به چشم می‌خورد که تدریس اصول اقلیدس و المجلسی بطلمیوس را عهده‌دار بوده است. همچنین به‌واسطه نفود و استیلای دربار چین در امور ایلخانان، دانشمندان چینی از جمله «فائو مون جی» در این مرکز فعالیت می‌کردند.

نکته جالب‌توجه آن است که مباحث فلسفی تا زمان تاسیس این مرکز، تنها در خفا دنبال می‌شدند؛ تا این که خواجه نصیر ارزش بیشتری برای این مباحث قائل شد و آن را به محافل درس آورد. خواجه طوسی همچنین برای افزایش انگیزه حضار و تامین معاش آنان، دستمزدی برای آنان معین کرد. در آن زمان فلاسفه و ریاضی‌دانان روزانه سه درهم، اطبا دو درهم، فقها یک درهم و محدثین نیم درهم حقوق می‌گرفتند‌. گفتنی است که پرداخت دستمزد به اهالی علم تا آن زمان چندان رایج نبود.

%name رصدخانه مراغه

ساعت کاری رصدخانه مراغه

رصدخانه خواجه نصیر توسی که از جاهای دیدنی مراغه محسوب می‌شود، در تمامی روزهای سال، جز برخی تعطیلات مذهبی فعال است. دسترسی به این بنای تاریخی به‌واسطه مجاورت با شهر، به‌سهولت امکان‌پذیر است؛ امکانات رفاهی این منطقه نیاز به رسیدگی بیشتری از جانب مسئولان دارد. محوطه تپه افلاک نما فاقد سرویس بهداشتی، فروشگاه و محل استراحت است؛ بنابراین هنگام بازدید از این منطقه، با آمادگی مراجعه کنید و وسایل موردنیاز را به‌همراه داشته باشید.

نحوه دسترسی به رصدخانه مراغه

آدرس رصدخانه مراغه: استان آذربایجان شرقی، مراغه، غرب مراغه، نزدیکی روستاهای «طالب‌ خان» و «حاجی‌ کُرد» از روستاهای مراغه

رصد خانه مراغه 3 1 رصدخانه مراغه

رصد خانه مراغه 8 رصدخانه مراغه

رصد خانه مراغه 9 رصدخانه مراغه

رصد خانه مراغه 10 رصدخانه مراغه

%name رصدخانه مراغه

%name رصدخانه مراغه

%name رصدخانه مراغه

%name رصدخانه مراغه

%name رصدخانه مراغه

%name رصدخانه مراغه

به این مطلب چه امتیازی می دهید؟
[امتیاز: 0 میانگین: 0]
           
برو بالا
 

نظر کاربران :

  • حسن حسن زاده

    البته درست زيبا و تاريخي است ولي امكانات نداره و اثار از گذشته اصلا به جا نمانده

    ۱۰ بهمن, ۱۳۹۷ پاسخ دادن
  • مهرنوش زاده رفيع

    اين رصد خانه كه در مجموعه تاريخي افلاك نما قرار دارد افتخار قرنها است. نويسنده بزرگ زيج ايلخاني و اخلاق ناصري و گردآورنده دانشمندان كه در زمان حمله مغولها فراري شده بودند.
    تنها مشكل اين مكان نبود سرويس بهداشتي بود.

    ۹ بهمن, ۱۳۹۷ پاسخ دادن
  • علی طاهرخانچی

    این رصد خانه بسیار زیبا بود و با همه ی دوستانم از ان لذت بردیم.

    ۴ دی, ۱۳۹۷ پاسخ دادن
  • نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *