خشت

خشت، خاک نمناک ویا گلی است که به آن شکل داده باشند.

خشت
نحوه ساخت خشت: خشت، خاک نمناک ویا گلی است که به آن شکل داده باشند.گل مصرفی مخلوط همگن و ورز دیده خاک وآب می باشد.گل مصرفی برای ساخت خشت باید ۱۵تا۲۰ درصد ماسه داشته باشدچنانچه کمتر از این مقدار باشد خشت ترک برمیدارد.
درحدود ۲۵ درصداز وزن خشت تر را آب تشکیل میدهد واگر در این حالت در کوره قرار گیرد بخار آب تشکیل شده گازکوره را نمناک میکند و غبار خاکسترروی خشت چسبیده و آن را بدرنگ میکند. خشک کردن خشت باید همه جانبه وبه آهستگی انجام پذیردبطور کلی سه روش برای خشک کردن خشت وجود دارد:
ü خشت های تر رادر اتاق هایی که روی کوره ها می سازندقرار داده واز پایین اتاق هوای گرم وخشک به خشت میرسانند وهوای نمناک ازبالاخارج میشود.(روش هوفمان)
ü خشتها به طوراتوماتیک در واگنها چیده میشوند.این واگنها به اتاقهای مخصوص خشت خشک کنی هدایت میشوند ودر آنجا هوای داغ را از پایین وارد کرده وهوای سرد ونمناک شده ازبالا مکیده میشود.
ü خشت ها را روی واگنها قرا داده، ودرون تونلی مخصوص هدایت نموده واز ابتدا تا انتهای تونل بتدریج شدت گرما بیشتر میشود.در این روش خشتها یک روزه خشک میشوند.
آجـر
گلی که در خشت زدن برای تهیه آجراستفاده میشود شکل خمیری دارد وباید ۱۵تا۲۰درصدماسه داشته باشد. چنانچه مقدار ماسه آن کمترباشد،آجرموقع خشک شدن ترک میخورد و موقع پختن تغییر شکل زیادی می دهد واگر مقدار ماسه آن زیاد باشدآجر دارای تخلخل زیادی شده وسست میگردد.
اغلب همراه خاک رس مقداری سنگ آهک به مقدار کم وجود دارد که بلا مانع است و مقدار زیاد آن باعث کم شدن دمای ذوب آجر شده ودر نهایت آجر کج ومعوج درمی آید.
سنگ آهک در آجر مکیدن آب هنگام استفاده ودانه های آهک شکفته شده وباد میکنندکه اصطلاحا به آن «آلوئک» میگویند.
سنگ گچ در آجر پس از مصرف آجر در ساختمان آب مکیده ودر سطح آجررو میزند ونمای ساختمانها را زشت میکند که به آن « سفیدک» میگویند.
­­وجود اکسیدهای آهن در خاک رس آجر را قرمزکرده ودمای ذوب آن را پایین می آورد از این رو در آجرهای نسوز مقدار اکسیدهای آهن خیلی کم است.
موادآلی نظیر علف،شاخه و…در آجر موقع پختن می سوزندوجای آن درآجر خالی می ماندودر نتیجه آجر پوک میشود. به همین منظور برای تهیه آجرهای پوک وسبک میتوان خاک اره به گل آن اضافه نمود.
آجرپزی
آجرپزی یعنی گرما دادن به خشت به اندازه ای که آب شیمیایی خاک گرفته شود و دانه های خاک در اثر حرارت به حد عرق کردن برسند ولی ذوب نشوند بلکه فقط به همدیگر چسبیده، به جسم سختی تبدیل شوند تا دارای مقاومت نسبتا خوبی باشند.
خاک رس درحدود۱۴۰۰درجه ذوب میشوند ولی به علت مواد خارجی، درجه ذوب آن پایین آمده و آجر ساختمانی در گرمای نزدیک۹۰۰ درجه پخته میشود.
بطور کلی ۳ نوع کوره آجرپزی وجود دارد که بشرح زیر است :
کوره چاهی : چاهی استوانه ای که در زمین حفر میشود وآجرها در آن چیده میشوند سپس با گرمای کوره که در پایین کوره تعبیه شده و معمولا سوخت کوره را چوب،زغال سنگ ونفت سیاه تشکیل میدهد شروع به خشک کردن آجرها مینماید دراین کوره ها گرما وانرژی زیادی تلف میشود زیرا پس از آنکه خشت به آجر تبدیل شد باید چند روز صبر کرد تا آجرها سرد شود مدت زمان کار این کوره ها با توجه به ظرفیت محدود آنها در هر دوره حدود ۱۵روز طول میکشد.دراین نوع کوره ها آجر وآتش ثابت هستند.
کوره هوفمان : این کوره را ابتدا یک بنّای آلمانی بنام «فردریچ هوفمان» ساخت.در این کوره ها ازهدررفتن گرما،به مقدار زیادی جلوگیری میشود کار این کوره پیوسته است وظرفیت بازدهی آن خیلی زیاد است.این کوره از دو قسمت تشکیل شده است : یکی فضای پخت ودیگری فضای دود ودودکش.فضای پخت از اتاقهایی به ابعاد ۵/۲×۵ مترکه با یکدیگر مرتبط هستند تشکیل شده که به هر کدام (قمیر) میگویند. هر اتاقک یا قمیر به وسیله یک مجرا به مجرای سراسری دود مرتبط میباشد.دراین کوره آجر ثابت و آتش متحرک است.
کوره تونلی : کار این کوره شبیه تونل خشت خشک کن است، زیرا از یک طرف کوره واگن حامل خشت وارد شده واز طرف دیگرآجر سرد شده خارج میشود. دراین روش یک منبع آتش در وسط آن تعبیه شده که با حرکت واگنها یکی یکی از زیر منبع گرما حرکت کرده و خشک میشوند وهمزمان با بیرون آمدن سرد میشوند دراین روش میتوان سرعت حرکت واگنها را تنظیم نمود کارکوره تونلی کاملا پیوسته بوده و گرمای خیلی کمی تلف میشود امّا ساختن تونل وریل گذاری وقیمت واگنها گران است در این روش آجر متحرک وآتش ثابت است.

شکل و خواص آجر
در زمانهای قدیم آجر به اندازه ۵×۴۰×۴۰ میساختند که به آن آجر نظامی میگفتندودر زمان حال به اندازه معمول ۵×۱۰×۲۱ میسازند بطورکلی طول آجرباید دو برابرعرض آن بعلاوه یک باشد.آجرها ممکن است توپر، توخالی ویا سوراخ دارتهّیه شوند.
شکل سطح مقطع سوراخ های آجرمربع، مستطیل ویا گرد میباشد برای کم شدن وزن آجر آنهارا توخالی میسازند ولی در جاهایی که به مقاومت بیشتری نیاز است از این گونه آجرها استفاده نمیشود،بیشترین محل استفاده این گونه آجرها در سقفها و دیوارهای جدا کننده است که عایق انتقال صوت وحرارت میباشند.
ویژگیهای یک آجر خوب عبارتند از:آجر خوب صدای زنگ میدهد واین نشانه توپری و مقاومت خوب وپایداری آن در برابر یخبندان میباشد،کم ساییده میشود وسخت است.یک آجر خوب بین۸ تا ۱۸ درصد وزنش آب جذب میکند.
دو نوع آجری که بیشترین کاربرد را دارند عبارتنداز:
آجر نسوز: منظور از نسوز بودن بمعنای اصلا نسوختن نیست بلکه تا یک حرارت معینی را تحمل کرده وبعد از آن خواهد سوخت. رس در حرارت۲۰۵۰ درجه وسیلیس(ماسه) در دمای ۱۶۸۵ درجه ذوب میشود. بیشترین مواد موجود در آجرهای نسوزخاک رس، ماسه، دولومیت و…می باشند.
موارد استفاده آن درصنعت ذوب آهن،کارهای ساختمانی، بخاریها ودیگ های بخار میباشد.
آجرلعابی: برای آنکه سطح آجرصاف، زیبا وصیقلی باشد وآب درآن نفوذ نکند ودر برابرمواد شیمیایی پایداربماند روی آن یک لعاب نازک میکشند.
برای این کارروی آجر را با لعاب بی رنگ یا رنگی اندود کرده،آن را میپزند. هنگام پختن لعاب، پوسته نازکی روی آجر بوجود میایدکه ضریب انبساط وانقباض لعاب و سفال بایستی یکسان باشد در غیر اینصورت پس از بکار رفتن لعاب ترک میخورد.