بندر سیراف ، یکی از قدیمی ترین بنادر ایران

بندر سیراف , شهری باستانی واقع در بخش مرکزی شهرستان کنگان در استان بوشهر یکی از آثار تاریخی و از نقاط دیدنی استان بوشهر در جنوب ایران است. سیراف یکی از قدیمیترین بنادر ایران است که زمانی دارای رونق فراوانی بوده‌است. شهر باستانی سیراف دارای معماری خاصی می‌باشد که بسیار شبیه به روستای ماسوله در شمال کشور می‌باشد. سیراف پررونق ترین بندرکشور بود که روابط تجاری زیادی با کانتون چین و…در دوره‌های ساسانی و اسلامی داشت.

تاریخچه بندر سیراف

در فاصله قرون دوم تا پنجم هجری قمری/هشتم تا دوازدهم میلادی، بندر باستانی و تاریخی سیراف (طاهری امروزی) یکی از بزرگترین و باشکوه ترین بنادر ایرانی و اسلامی در سرتاسر حوزه خلیج فارس به شمار می رفت.

دریانوردان و بازرگانان سیرافی نه تنها با کلیه بنادر آباد و پررونق خلیج فارس بلکه با هندوستان، چین و شرق آفریقا نیز در تجارت مستقیم و مستمر بودند. شهرسیراف در قرون اولیه اسلامی، شهری آباد، با عظمت و بسیار ثروتمند بود. مالکان خانه های زیبا، چوب مورد نیاز بناهای خود را از آفریقا و هندوستان وارد می کردند و در بندر سیراف خانه های چندطبقه می ساختند که قیمت آنها بیش از سی هزار درهم بود. شهر، دارای سیستم فاضلاب و لوله کشی سفالی بوده و بیمارستان بزرگی در آن احداث شده بود. علاوه بر این سیراف دارای چندین مسجد بزرگ و کوچک بوده که معروفترین آنها مساجد جامع و امام حسن بصری می باشد.

برای آشنایی بیشتر با بندر بوشهر پیشنهاد می کنیم به صفحه جاهای دیدنی بوشهر مراجعه بفرمایید.

صادرات صنایع دستی

هنرمندان سیرافی یا مقیم سیراف در کارگاه های خاصی، مرواریدهایی را که از نواحی مختلف خلیج فارس می رسیده، پردازش هنری می کردند. سپس آن مرواریدها را به هند، چین و آفریقا صادر می نمودند. هنر گچ بری نیز در بندر باستانی سیراف رواج کامل داشته و مردمان متموَل و ثروتمند سیراف، اغلب دیوارها و سقف های خانه های خود را با نقوش و طرح های چشمگیری گچ بری می کردند. مردمان خوش ذوق سیراف حتی در آیین دفن مردگان خود نیز مسایل هنری را رعایت می کردند. آنان سنگ قبرهای مکعب شکلی بر قبرهای مردگان خود می گذاشتند و آیات قرآن کریم و نام متوفی را با خط کوفی بسیار زیبا بر سنگ های مخصوص حک می کردند.

بازمانده‌های سیراف تاریخی

بازمانده‌های این شهر باستانی در نزدیکی بندر سیراف کنونی دیده می‌شود. سیراف زمانی از بندرهای اصلی ایران و خاورمیانه و محل پهلوگیری کشتی‌های بزرگ بود. بازرگانان سیرافی به دوردست‌های آسیا و آفریقا سفر دریایی می‌کردند. آنچه از سیراف بازمانده، حفره‌های سنگی کنده شده بر شیب تبه‌های سنگی است که گویا بعد از اسلام به‌عنوان قبر نیز استفاده شده‌اند. همینطور سنگچین‌ها، چاه‌ها، سنگ‌فرش‌ها و غارهایی شبیه آتشگاه در دل کوه‌ها بجا مانده‌است.

غلامرضا معصومی، محمد حسین سمسار، رضا طاهری و سید قاسم یاحسینی تاریخ نگارانی بوده‌اند که به صورتی مبسوط سیراف را در حوزه های باستان‌شناسی و بناهای تاریخی، وضعیت اجتماعی، موقعیت جغرافیای تاریخی و اجتماعی و مشاهیر آن شرح داده‌اند.

حوضچه‌های آب باران

آنچه که امروزه در ارتفاعات مشرف بر دامنه کوههای شمالی سیراف می‌بینیم، و اندیشمندان و محققان از آن به عنوان قبور سنگی یاد می‌کنند. در ابتدا به منظور ایجاد قبر و مدفن مردگان خلق نشده‌اند. بلکه حوضچه‌های استحصال آب باران بوده‌اند که بر روی کوههای مشرف به دریا و شهر برای استفاده از آب باران و نیز تزریق به درون زمین و پیوستن به سطح سفره‌های آب زیرزمینی جهت تقویت آبخوانهای آن منطقه و به منظور برداشت در پائین دست از طریق چاههای حفره شده در طبقات سنگی بوده‌اند.

به منظور تأمین آب شرب از طریق باران، که تنهاترین، مهم‌ترین و مؤثرترین روش در استحصال آب باران به شمار می‌آید. جمع آوری مستقیم آب بر روی سطوح نازله می‌باشد. به منظور بهره وری از آبهای نازله و جلوگیری از هدر رفتن آنها و نیز تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی چاههای مذکور پیشینیان سیراف به این نتیجه می‌رسند که هر آنچه آب نازله را بر سطح کوه مذکور در بالادست چاههای حفر شده، استحصال و ذخیره نمایند. بدین طریق به آبهای جمع آوری شده فرصت بیشتری جهت نفوذ به درون زمین دهند.

در حال حاضر از نواحی نزدیک به خط الرأس کوه با ایجاد مخازن با مقطع چهارگوش به ابعاد متفاوت حوضچه‌هایی را در سرتاسر یال جنوبی کوه تعبیه نموده‌اند که قادر به جمع آوری مجموعه آبهای نازله بر سطح اراضی مذکور باشد. چاههای حفر شده درون طبقات سنگی نیز درست در پائین دست هر مجموعه مخازن ذخیره آب تعبیه شده به طوریکه با نفوذ آب و رسیدن به سطح ایستابی منطقه بلافاصله سطح آب چاههای مذکور را مورد تأثیر قرار می‌دهد.

دخمه‌ها وقبرها

قبرهای سنگی قبرستان سیراف به احتمال زیاد می‌توان گفت که گودالهای حفر شده بر پهنه کوهستان سیراف در ابتدا به منظور جمع آوری و استحصال آب ایجاد شده‌اند و آنچه که بعدها توسط افرادی (احتمالاً متنفذ و متمول و نیز شاید توسط عموم و بدلیل رخداد حوادث غیر مترقبه همچون زلزله و یا بیماری طاعون و نیاز به دفن سریع مردگان) مورد استفاده به عنوان گورهای فردی یا خانوادگی شده در روزگارانی زیاد پس از احداث اولیه اینان صورت گرفته‌است.

پیدا شدن استخوان و آثار مردگان درون برخی از این حوضچه‌ها نه تنها منکر سیستم استحصال و ذخیره آب نمی‌باشد بلکه با دقت بر گورهای یافته شده و وجود لایه‌ای از قشر نفوذ ناپذیر ساروج درون حوضچه‌های استفاده شده به عنوان قبر، به نکاتی موید روش تأمین آب در شهر باستانی سیراف پی برده می‌شود.

معماری دخمه

دخمه ها خواه ساخته شده بدست انسان خواه برامده از عوارض طبیعی بگونه ای آرایش میافتند تا دسترسی گوشتخواران به مردار را ساده میسر نمایند بدین منظور اکثر آنها فاقد سقف یا میان فضا و در خارج سکونتگاه شهری روستایی و معمولا بر فراز بلندی‌ها ساخته می‌شده‌اند. با گذر زمان و تغییرات دبن زرتشت عملکرد دخمه ها پیچیده تر شد و وظیفه متلاشی کردن گوشت و نسج مردارها از درندگان به پرندگان ( با تدابیری مانند مرتفع کردن دخمه ویا محدود کردن دسترسی درندگان) مانند دخمه داریوش کبیر در نقش رستم شیراز و از پرندگان به نور عوامل طبیعی (مانند گنبد کاووس در استان گلستان) تغییر یافت.

سپردن مردار به دخمه

نسا یا مردار توسط فرد یا افرادی موسوم به آدمکش از خانه به محل دخمه انتقال میافت و در آنجا تحویل مسئول دخمه که جاکفشی نامیده میشد، میگردید و در آنجا باقی میماند تا متلاشی میشد و سپس فردی که تمام عمر محکوم به خارج نشدن از دخمه بود و لوسی نامیده میشد یقایای استخوان و لوس باقی مانده را درون چاه وسط دخمه میریخت. در ایران هنوز دخمه‌هائی یافت می‌شود اما زرتشتیان دیگر از آن استفاده نمی‌کنند. از معروف‌ترین دخمه‌های ایران دخمه بندر سیراف است که بعد از اسلام به قبرستان مسلمانان تبدیل شد و نیز مقبره کوروش که تنها دخمه ساخته شده یه شکل خانه است.

دخمه‌ها و آرامگاه‌های تاریخی مربوط به پیش از نفوذ اسلام در ایران که نوعی معماری صخره‌ای محسوب می‌شوند را گوردخمه می‌نامند.

جاهای دیدنی بندر سیراف

محوطه و بندر تاریخی سیراف در سال ۱۳۵۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. اما از میان آثار شاخص تاریخی فرهنگی موجود در این بندر تاکنون ۲۲ اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند. در این میان هنوز گنجینه‌های تاریخی فراوانی در دل آب و خاک سیراف نهفته هستند و گاهی در این منطقه اثری جدید پیدا می‌شود. برخی دخمه‌های سنگی، آب‌کند و سنگ‌فرش‌های سیراف را با پرستشگاه آناهیتا، ایزدبانوی آب‌ها مرتبط دانسته‌اند.

گورستان صخره‌ای

گورستان صخره‌ای یک اثر شگفت‌انگیز، مربوط به دوره ساسانی است که معماری صخره‌ای دارد. در طول تاریخ، مردمی از ادیان مختلف در این گورستان به خاک سپرده‌ شده‌اند؛ به همین دلیل به آن قبرستان تمدن‌ها هم می‌گویند. گورستان صخره‌ای یا گور تمدن‌ها از شگفت‌انگیزترین آثار تاریخی بندر سیراف محسوب می‌شود؛ زیرا از دو زلزله مهیب که در سال‌های ۳۲۷ و ۴۹۶ هجری شمسی رخ داد، همچنان سالم برجای مانده است. در گورستان صخره‌ای سیراف آثار و گورهای به جا مانده از دوره اسلامی نیز دیده می‌شوند که می‌توان نشانه‌های آن را از روی خطوط کوفی یا عربی مختلفی تشخیص داد که روی برخی از سنگ قبرها نوشته شده است.

قلعه نصوری

قلعه نصوری متعلق به اوایل دوره قاجار است. این قلعه به‌عنوان یکی از کامل‌ترین قلعه‌های جنوب ایران نیز شناخته می‌شود. قلعه متعلق به یکی از خاندان‌های مشهور سیراف‌، بنام خاندان نصوری بوده است که آن را روی تپه‌ای مشرف به دریا بنا کردند. قدمت این قلعه ۲۰۰ سال است و گچ‌بری‌های آن این قدمت را تایید می‌کنند. در ایوان غربی عمارت ۱۸ تابلوی زیبا از داستان‌های شاهنامه فردوسی به چشم می‎‌خورند. این قلعه به دستور شیخ جبار دوم، پدر بزرگ شیخ ناصر نصوری ساخته شده است.

موزه سیراف

موزه سیراف به نمایش آثار کشف شده از گورستان تاریخی بندر سیراف پرداخته و در خانه دکتر وایت هاوس سرپرست گروه باستان‌شناسی گورستان دایر است.

گور سیبویه

گور تاریخی سیبویه یک مجموعه بزرگ باستانی است که قدمت آن به دوره تاریخی پس از اسلام در ایران می‌رسد. این گور، محل دفن سیبویه، دانشمند اسلامی ایرانی است؛ اما یک قبر منسوب به وی در شهر شیراز نیز وجود دارد.

بازار سیراف

بازار سیراف یکی از قدیمی‌ترین مراکز خرید تاریخی در بین شهرهای جنوب ایران محسوب ‌می‌شود. تمام مغازه‌های قدیمی این بازار انواع سوغات و صنایع دستی این بندر زیبا را عرضه می‌کنند.

دخمه‌های باستانی

دخمه‌های باستانی در کوه های مشرف بر دامنه‌های شمالی کوه های سیراف قرار دارند. این دخمه ها از جاذبه‌های تاریخی این شهر بندری محسوب می‌شوند. درباره این دخمه‌ها دو احتمال وجود دارد. اول اینکه زرتشتیان به‌دلیل حرمت خاک، مرده های خود را دفن نمی کردند؛ بلکه آن‌ها را در دخمه ها و در کوهستان قرار می‌دادند؛ بنابراین باستان‌شناسان و محققان معتقدند که این دخمه ها قبرهای سنگی هستند.

دوم اینکه برخی بر این باورند که این دخمه ها در گذشته حوضچه هایی برای نگهداری آب باران بوده‌اند. در کوه‌های نزدیک بندر سیراف همچنین دخمه‌های سنگی، سنگ‌چین، آب‌کند، سنگ‌فرش و اشکفت‌هایی دیده می‌شود که کارشناسان آن را با پرستشگاه آناهیتا، ایزدبانوی آب‌ها در ایران باستان مرتبط دانسته‌اند.

آتشکده سیراف

آتشکده سیراف، اتاقی مربع شکل و دارای گچ‌بری است که روی تپه‌ای مشرف به دره لیر قرار دارد. این اتاق به‌عنوان آتشکده استفاده می‌شده است.‎

آرامگاه قطب‌الدین شیرازی

آرامگاه قطب‌الدین شیرازی از جاذبه‌های گردشگری سیراف است. او از علمای ایرانی قرن هفتم بود و نقش مهمی در گسترش حکمت و فلسفه، علوم طبیعی، پزشکی و هنر داشت. آرامگاه قطب‌الدین شیرازی در گلزار شهدای بندر سیراف قرار دارد.

مسجد امام حسن بصری

مسجد امام حسن بصری از جمله جاذبه‌های گردشگری سیراف است. این مسجد یکی از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین بناهای تاریخی صدر اسلام محسوب می‌شود. به احتمال زیاد بنای اولیه آن، دژ یا آتشکده متعلق به دوره ساسانیان بوده و مسجد روی آن بنا شده است. بر اساس تخمین‌های زده شده ساخت بنا به حدود سال ۱۸۸ هجری قمری برمی‌گردد. این مسجد روی تپه کوچکی مشرف به گلزار شهدا قرار دارد و قدمت آن به عهد ایلخانی بازمی‌گردد. پیش از زلزله این مسجد یکی از کهن‌ترین مساجد دارای مناره در سرزمین‌های اسلامی محسوب می‌شد؛ اما پس از زلزله تغییراتی برای بازسازی روی این مسجد انجام شد.

آبگیر دره‌ لیر

آبگیر دره لیر از جاذبه‌های گردشگری سیراف محسوب می‌شود. این اثر تاریخی مربوط به سده‌های اولیه پس از اسلام است.

دست کندهای تاریخی

دست کندهای تاریخی کوه‌های سیراف در شمال و روی تپه‌ها قرار دارد. کاربرد این دست کنده‌ها مورد اختلاف باستان‌شناسان است. این حفره‌ها متعدد و کنار هم هستند. این تپه‌ها توسط دو دره به نام‌های لیر و شیلو از یکدیگر جدا می‌شوند.

بهترین زمان سفر به بندر سیراف

در فصل بهار و در ماه فروردین تا نیمه‌های اردیبهشت بندر سیراف و شهرهای اطرافش بهترین آب و هوا را دارند. وجود هوای معتدل بهاری همراه با نسیم خنک که از دریا بلند می‌شود شما را مجاب می‌کند تا چندین روز پیاپی در این بندر بمانید.

فصل تابستان در جنوب بسیار گرم و طاقت فرسا است و به‌دلیل اینکه شهرهای ساحلی در فصل گرم هوای شرجی را نیز تجربه می‌کنند ممکن است سفر به این بندر برای شما قابل‌تحمل نباشد.

اوایل فصل پاییز هوای بندر سیراف تا حدودی گرم است؛ اما با نزدیک شدن به اواسط ماه آبان هوای مطبوع و معتدل در سیراف شروع می‌شود که بی‌شک زمان مناسبی برای سفر به این بندر نیز است. زمستان نیز هوا کاملا مطبوع است و به هیچ عنوان سرمای زمستانی را حس نخواهید کرد.

نحوه دسترسی

بندر سیراف، سیراب، صیراف یا بندر طاهری بین بندر کنگان و بندر عسلویه قرار دارد. سیراف شهری باستانی است که در بخش مرکزی شهرستان کنگان و استان بوشهر در جنوب ایران قرار دارد. این بندر بر کرانه‌های خلیج فارس به فاصله تقریبی ۲۴۰ کیلومتری جنوب شرقی بندر بوشهر و ۳۸۰ کیلومتری بندر عباس واقع شده است.

بندر سیراف در باریکه‌ای به طول چهار کیلومتر و عرضی نزدیک به ۷۰۰ متر در میان کوه و دریا قرار دارد. این بندر از موقعیت استراتژیکی و نقش مهمی در مبادلات اقتصادی در گذشته برخوردار بوده و از جمله باسابقه‌ترین بندرهای ایران است. به اعتقاد محققان، مورخان و جغرافی‎ ‎دانان از گذشته تا امروز هیچ بندری در سراسر خلیج فارس، موقعیت طبیعی سیراف را نداشته است.