جستجوی شهر به شهر :
رزرو هتل رزرو هتل های شهر وان ترکیه

بازار تاریخی زنجان

تاریخ بروزرسانی :
۲۴ آبان ۱۴۰۰

مجموعه بازار تاریخی زنجان در قلب بافت قدیمی که روزگاری مشرف به دروازه قلتوق ،دروازه جنوبی شهر بودقرار دارد. این بازار که طویلترین بازار ایران می باشد از سوی غرب و شرق گسترده شده بدین لحاظ بازار پائین و بازار بالا تقسیم و نامگذاری شده است .طبق اسناد و متون تاریخی ساخت آن در سال ۱۲۰۵ هجری قمری در دوران حکومت آقامحمد خان قاجار آغاز و به سال ۱۲۱۳ هجری قمری مقارن حکومت فتحعلی شاه قاجار پایان پذیرفته است. در دوره های بعد نیز به بنای آن افزوده شد از جمله ساخت چندین سرا ، مسجد ، گرمابه و… مجموعه بازار بالا مشتمل بر بازار قیصریه ، بازار بزازها ، حجت الاسلام ، امامزاده و عبد العلی بیک است . این مجموعه از نظر تولید و عرضه کالا و خدمات جنبی وابسته ، بسیار غنی و مهمترین مرکز اقتصادی و تجاری شهر محسوب می شده است .

بازار زنجان از نظر تولید و نوع فعالیت به هشت راسته تقسیم می شود از جمله راسته زرگرها ، کفاشها ، بزازها ، سراجها و … . ازکاروانسراهای جالب این مجموعه که نقش مؤثری در عرضه کالاها ایفا نموده ، سرا یا کاروانسرای حاج علی قلی و سرای حاج کربلایی علی را می توان نام برد احتمالاًدر سال ۱۳۰۰ ه.ق تکمیل شده است .

گستردگی جغرافیایی بازار از یک سو و تنوع راسته ها ، تعدد سراها و کاوانسراهای درون شهری در راسته های فرعی که هرکدام به نامی و به فعالیتی خاص اختصاص یافته از سوی دیگر ،همچنین وجود مساجد فراوان گویای پویایی این مجموعه فرهنگی، اقتصادی ، تاریخی وهنری در طول زمان و به فراخور اوضاع و شرایط حاکم بوده است.بازار تاریخی زنجان 8 بازار تاریخی زنجان

معماری بازار

خصوصا” از نقطه نظر به کاربردن تکنیک های معماری و سبکها وشیوه های تزئینی دوران قاجار که در راسته ها ،حجره ها ،چهار سوقها ، مساجد،سراها و کاروانسراهای درون شهری ،گرمابه ها به زیباترین شکل و شیوه أی اجرا شده است. از جمله کاربرد انواع طاق و قوسهای هلالی، جناغی و ضربی، گهواره أی خاصه در راسته های اصلی و فرعی مزین به آجرچینیهایی با طرحهای مختلف هندسی .خفته و راسته،حصیری و بکارگیری تکنیک آجر و کاشی ، و کاشیکاری به رنگها و طرحهای قاجاری درسطوح خارجی و داخلی بنا ها ،طاقنماها. طاق و قوسها و همچنین ستون نماهای گلدانی در مساجد و سراها قابل ذکر میباشد. که اوج این سبک های معماری و شیوه ها و نو آوریها ی تزئینی در اجزا و ارکان مساجد خاصه مسجد جامع به ظهور رسیده است .

این مجموعه را در طول تاریخ خود تبدیل به یکی از یادمانهای ارزشمند و زیبای هنری و معماری دوران قاجار ساخته این مجموعه در فهرست آثار ملی کشور به شماره ۴۴۴/۱/۱۴/۶/۱۳۷۴ به ثبت رسیده است.

بازار تاریخی زنجان5 800x533 بازار تاریخی زنجان

 

راسته ها

راسته اصلی بازار زنجان از خیابان سعدی شروع شده و پس از قطع آن توسط خیابان فردوسی ، در خیابان اصغریه به پایان می رسد و در حدود یک کیلومتر درازا دارد . در بدو شروع بازار از سمت شرق ، دو راسته به موازات یکدیگر شکل می گیرند که هر یک به سراهای مختلفی مرتبط می گردند این دو راسته، راسته امامزاده و راسته عبدالعلی بیک نام دارند .

بازار تاریخی زنجان3 بازار تاریخی زنجان

راسته های فرعی

تنوع مشاغل و گردش در جهت استقرار صنوف همسان باعث تشکیل راسته های تخصصی و فرعی در اطراف راسته اصلی می شود که در بیشتر موارد به عرضه نوع خاصی از اجناس یا خدمات اشتغال می یابند . راسته های حاج حسن ، ترابی ، حاج حیدر ، انگورانی ، صباغها، رستمخانی و آقا از جمله راسته های فرعی بازار زنجان محسوب می شوند . مهمترین شاخه فرعی بازار ، راسته حجه الاسلام است که بموازات راسته اصلی بوجود آمده و به قیصریه متصل می شود.

قیصریه

بازار قیصریه یا راسته قیصریه محل ارائه اجناس ظریف و پر بها است . در حال حاضر قیصریه زنجان محل فروش اجناس لوکس میباشد . موقعیت قیصریه زنجان که از راسته های اصلی منشعب می شودو آنرا به خیابان امام خمینی و سبزه میدان متصل می کند باعث تقویت این محور شده و در حال حاضر یکی از فعالترین محور های بازار است .

سراها

کاروانسراهای بازار زنجان یا بعبارت دیگر سراهای آن از ارزشمند ترین عناصرتجاری و معماری این بازار به حساب می آیند . سراها غالبا محل استقرار تجارتخانه ها بوده اند و همگی دارای حیاط مرکزی هستند . نکته مهم در مورد سراها چگونگی ارتباط آنها با راسته و نحوه حر کت در داخل آنهاست .

سراهای ملک ، حاج شعبان ، حاج فتح ا… ، حاج جواد ، نهالی ، شاطرعلی ، حاج رحمان قربانی ، حاج کلبعلی ، حاج شامی ، بالاو پائین از جمله سراهاب یک حیاطی بازار زنجان هستند.

بازار تاریخی زنجان 7 800x506 بازار تاریخی زنجان

میادین

در حوالی دروازه های شهر کاروانسراهائی ساخته می شدند که برای اطراق کاروانهای تجاری یا مسافری مورد استفاده قرار می گرفتند. در مجاورت این کاروانسراها در داخل یا خارج شهر میدانهائی بوجود می آمدند. که محل داد و ستد و مبادلات تجاری بوده اند و جود این میادین باعث می شد. تا فرو شندگان دوره گرد ، روستائیان و بازرگانانی که بین شهرها آمد وشد داشتند بتوانند در این فضا ها به خرید و فروش بپردازند . در نزدیکی این میدانها با کاروانسراهای عمده شهر سبب رونق و احیا آنها می شد .نحوه استقرار میادین آهنگران و میدان ورکچی ها در شرق و غرب بازار زنجان در مجاورت کاروانسراهای عمده بازار و شهر زنجان بیانگر نقش این فضاها در کالبد بازار می باشد .

تیمچه ها

تیمچه های بازار زنجان علاوه بر خصوصیات کالبدی ویژه ای که دارند از نقاط عطف حرکتهای پیاده راسته بازار به شمار می روند. بعنوان مثال تیمچه های چهار دربی در قسمت شرقی بازار ، جمع کننده حرکتهای ورودی بازار و هدایت کننده آن در مسیر راسته اصلی می باشد.

بازار تاریخی زنجان بازار تاریخی زنجان

فنون معماری و سبک ها

بازار زنجان نه‌تنها از لحاظ تجاری، بلکه از نظر معماری نیز اهمیت زیادی دارد. کاملا از سبک معماری دوره قاجاریه پیروی کرده است. این مجموعه با توجه به ویژگی‌های معماری و هنری آن، پیوسته به‌عنوان کانون مهم تجاری، تاریخی، فرهنگی مورد توجه بازدیدکنندگان شهر زنجان قرار گرفته است.

تکنیک‌های معماری و سبک‌ها و شیوه‌های تزئینی دوران قاجار در راسته‌ها، حجره‌ها، چهار سوق‌ها، مساجد، سراها و کاروانسراهای درون شهری، گرمابه‌ها به زیبایی اجرا شده است. این فنون عبارتند از کاربرد انواع طاق و قوس‌های هلالی، جناغی و ضربی و گهواره‌ای خاصه در راسته‌های اصلی و فرعی، مزین به آجر چینی‌هایی با طرح‌های مختلف هندسی خفته. راسته و حصیری و به‌کارگیری آجر و کاشی به سبک قدیمی و کاشی‌کاری به رنگ‌ها و طرح‌های قاجاری در سطوح خارجی و داخلی بناها. طاق‌نماها، طاق و قوس‌ها و همچنین ستون نماهای گلدانی. اوج این سبک‌های معماری و شیوه‌ها و نوآوری‌های تزئینی در اجزاء و ارکان مساجد تاریخی زنجان مخصوصا مسجد جامع زنجان به ظهور رسیده است.

 

بازار تاریخی زنجان1 بازار تاریخی زنجان

گرمابه حاج داداش

گرمابه‌ی «حاج داداش» از بناهای تاریخی ارزشمند و جاهای دیدنی استان زنجان در دل بازار تاریخی است که امروز صاحبان این بنا با تغییر کاربری آن، فضای مفرح و دلنشینی در قالب سفره‌خانه سنتی پدید آورده‌اند که آرامش و ذوق هنر ایرانی را نشان می‌دهد. این بنا نیز که به سفره خانه‌ سنتی تبدیل شده است. در قلب بازار قدیمی زنجان واقع ‌است. این بنا حدود ۱۰۰ سال پیش به‌عنوان حمام احداث شد. هم‌اکنون با حفظ بافت قبلی و با انجام اندکی تغییر و تزیینات زیبای سنتی به‌عنوان سفره‌خانه برای پذیرایی گردشگران و اهالی شهر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

گنبد اصلی حمام حاجی داداش که یکی از قدیمی‌ترین بناهای تاریخی شهر زنجان و تنها حمام ستون سنگی زنجان است. روی چهار ستون سنگی قرار گرفته که این ستون ها در زمان خود توسط هنرمندان همدانی تراشیده شده است. زیباترین بخش این حمام سنتی، فضای بینه آن است. در این بخش طاق اصلی روی چهار ستون سنگی مزین به سر ستون‌های مکعبی‌شکل و بدنه‌ی مارپیچی (از نوع ستون‌های ترکیبی) قرار دارد. این مکان اکنون به‌عنوان چایخانه‌ی سنتی مورد استفاده قرار می گیرد.

این بنا که قدمت آن به‌طور تقریبی به ۱۵۰ الی ۲۰۰ سال پیش می‌رسد. توسط معماری که حمام به نام او منسوب است، در وسط بازار زنجان واقع شده است. که از دوران صفویه به بعد مرکز داد و ستد و فرهنگ بومی و محلی بوده و این مرکزیت را تاکنون حفظ کرده است. این بنا درست مقابل مسجد آیت‌الله قائمی، یکی از مساجد قدیمی و مهم زنجان، واقع شده است.

از سازنده‌ی اصلی بنا اطلاعات دقیقی در دست نیست. ولی به گفته بعضی از سالخوردگان، فردی به نام حاج داداش بانی بنا است که از همان موقع، حمام فوق به نام حاج داداش مشهور می شود.

حاج داداش بازار تاریخی زنجان

سرای ملک

سرای ملک در بازار پایین زنجان قرار دارد. این سرا، به مساحت ۸۲/۲۸۱۱ متر مربع با داشتن یک حیاط، سه دالانِ ورودی و یک دالان عمود بر دالان ورودیِ جنوبی که از سمت شرق یک ورودی دیگر دارد. در یک طبقه بنا شده است. این بنا از الگوی سراهای رواق‌دار تبعیت کرده که امروزه رواق‌های آن مسدود و به حجره‌ها اضافه شده است. حیاط دارای معماری چهار ایوانه با پلان مربع است که دور تا دور آن ۲۰ حجره‌ و چهار راهروی دسترسی بین حجره‌های شرقی-غربی دارد. به نظر می‌رسد ستون‌های رواق‌ها به صورت مستطیل با نیم‌ستونی گرد اجرا شده است. ایوان شمالی این سرا از همه مرتفع‌تر است.

این سرا در جبهه‌ی شمالی راسته بازار پایین قرار گرفته است. در ضلع غربی آن حمام حاجی داداش و در روبروی آن سرای گلشن قرار گرفته است. این سرا دارای ۵ ورودی است که ورودی اصلی آن در راسته بازار پایین قرار دارد. ۲ ورودی به کوچه شرقی بنا و ۲ ورودی دیگر به فضای باز و متروک در سمت غرب بنا (پشت حمام حاجی داداش) باز می شود.

حجره‌های اطراف این سرا به‌دلیل متروک‌ شدن بیش از سایر سراها، در معرض تخریب و خطرات جدی قرار دارد. فرو ریختن بخش‌هایی در نمای جنوب‌شرقی، سازه‌های طاقی را در معرض عوامل جوی مخرب داده است. در نمای شرقی نیز مورد مشابهی به صورت خفیف‌تر وجود دارد. این سرا امروزه کاربری بازارچه صنایع دستی دارد.

بازار تاریخی زنجان4 بازار تاریخی زنجان

بازار تاریخی زنجان6 بازار تاریخی زنجان

به این مطلب چه امتیازی می دهید؟
[امتیاز: 1 میانگین: 3]
           
برو بالا
 

نظر کاربران :

هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *