قانون کلی این است که هرگاه کسی با شرایطی که در زیر می آید به سفر رود، نمازهای واجب چهاررکعتی او به دو رکعتی کاهش یافته (شکسته می شود) و حق گرفتن روزه را هم ندارد.
کسی که به مسافرت می رود اگر تمام شرایط زیر را داشت (شرایطی که سبب شکسته شدن نماز و مانع از روزه گرفتن می شوند) باید نمازهای چهار رکعتی را شکسته خوانده و روزه هم نگیرد. چنین کسی وقتی به وطن یا جایی که قصد اقامت حداقل ده روزه دارد رسید این روزه ها را قضا می کند.
شرایط سفر ۱. سفر او به مقدار مسافت شرعی باشد. مسافت شرعی هشت فرسخ است (حدود ۴۵ کیلومتر) اما اگر کسی سفرش به شکل رفت و برگشتی است، رفت او نباید کمتر از چهار فرسخ (۵/۲۲ کیلومتر) باشد. بنابراین کسی که از راه ۱۵ کیلومتری می رود و از راه ۳۰ کیلومتری برمی گردد مسافر نیست و باید روزه اش را بگیرد؛ با اینکه رفت و برگشت او ۴۵ کیلومتر شده است.
۲. از اول مسافرت قصد پیمودن مسافت شرعی را داشته باشد. بنابراین اگر کسی از ابتدا چنین تصمیمی ندارد و مرحله به مرحله تصمیم به افزودن مسافت می گیرد (بعد از رسیدن به مقصد، تصمیم جدید می گیرد که قدری جلوتر رود) هر چند جمع این تکه مسافتهای پیموده شده به اندازه مسافت شرعی یا بیش از آن هم شود باز او مسافر نیست و باید روزه اش را بگیرد.
برخی شهرها و یا روستاها آنقدر به هم نزدیکند که در واقع محله های یک شهر یا روستا به حساب می آیند؛ هر چند در عرف مردم آنجا به دو شهر یا به دو روستا نامیده می شوند. جابجایی بین اینگونه اماکن حکم مسافرت را ندارد
۳. در بین راه از قصد خود مبنی بر پیمودن مسافت شرعی برنگردد. بنابراین اگر در بین راه مثلا در ۱۸ کیلومتری از تصمیم خود برگردد یا در آن مردد شود باید نمازهایش را کامل بخواند و اگر روزه اش را باطل نکرده آن را هم بگیرد.
۴. قصد قطع سفر را نداشته باشد. این بدین معناست که اگر کسی می داند قبل از رسیدن به ۴۵ کیلومتری به وطنش می رسد یا به جایی که قصد دارد حداقل ده روز در آنجا بماند؛ چنین کسی مسافر نیست و باید روزه اش را بگیرد.
۵. سفر از نظر شرعی برای او جایز باشد. بنابراین اگر سفرش معصیت و حرام است؛ خواه خود سفر حرام باشد مثل فرار از جنگ یا هدف از سفر، کار حرامی باشد؛ مثل سفر برای دزدی، چنین کسی باید نمازها را تمام خوانده و روزه اش را بگیرد.
۶. از کسانی که خانه به دوش هستند، نباشد. برخی، محل زندگی ثابتی ندارند و هر جا که محیط مناسبی بیابند، مدتی در آنجا مانده بعد به جای دیگری کوچ می کنند؛ این عده حکم مسافر را نداشته و باید در این سفرها و آن محل ها نمازشان را کامل خوانده و روزه خود را بگیرند.
روزه
۷. شغلش، مسافرت و یا در سفر نباشد. شغلی که مسافرت است: به مشاغلی گفته می شود که خود به نحوی سفرکردن است؛ مانند خلبانی و یا رانندگی اتوبوسهای جاده ای.
شغلی که در سفر است: به مشاغلی گفته می شود که برای انجام آن باید به سفر رفت مانند معلمی که برای تدریس از شهری به شهر دیگری می رود.
کسانی که شغلشان یکی از موارد بالاست نمازشان تمام است و روزه شان را باید بگیرند.
۸. به حد ترخص برسد. کسی قصد مسافرت (پیمودن مسافت شرعی با شرایطی که گذشت) را دارد تا وقتی که به حد ترخص نرسیده است حق شکستن نماز و خوردن روزه خود را ندارد. چنین کسی باید صبر کند تا حدود دو سه کیلومتری از پایان شهر یا روستای مبدأ فاصله بگیرد. بعد از طی این فاصله مجاز است روزه خود را افطار کند و نماز را هم باید شکسته بخواند.
کسانی که سفرشان باعث محرومیت آنها از روزه ادا می شود اگر بتوانند به گونه ای تنظیم کنند که هنگام اذان ظهر در وطن (یا جائی که می خواهند ده روز در آنجا بمانند) و یا حداکثر در محدوده حد ترخص آن باشند روزه آن روزشان صحیح است به شرط آنکه قبلش روزه را باطل نکرده باشند
توضیح چند نکته:
۱. منظور از فاصله بین دو محل، فاصله انتهای محل مبدأ تا ابتدای محل مقصد است. بنابراین مسافتی که فرد در محل مبدأ می پیماید تا از آنجا خارج شود و یا نیز مسافتی که در محل مقصد طی می کند تا به مکان سگونت خود برسد محاسبه نمی شود.
توجه: برخی شهرها و یا روستاها آنقدر به هم نزدیکند که در واقع محله های یک شهر یا روستا به حساب می آیند؛ هر چند در عرف مردم آنجا به دو شهر یا به دو روستا نامیده می شوند. جابجایی بین اینگونه اماکن حکم مسافرت را ندارد.
۲. تعیین آخر شهر، موکول به نظر عرف است. یعنی هر کجا را که مردم آخر شهر دانستند همانجا پایان شهر است.
۳. اگر عرف، کارخانهها و شهرکهای پراکنده اطراف شهر را جزء شهر دانستند، آنها نیز جزء شهر محسوب می شوند و گرنه؛ نه. حضرت آیت الله مکارم شیرازی کارخانه های اطراف شهر را جزو شهر نمی داند.
چند مساله مرتبط: ۴. مسافرت در ماه رمضان اشکال ندارد؛ ولی اگر برای فرار از روزه باشد، مکروه است.
۵. کسانی که سفرشان باعث محرومیت آنها از روزه ادا می شود اگر بتوانند به گونه ای تنظیم کنند که هنگام اذان ظهر در وطن (یا جائی که می خواهند ده روز در آنجا بمانند) و یا حداکثر در محدوده حد ترخص آن باشند روزه آن روزشان صحیح است به شرط آنکه قبلش روزه را باطل نکرده باشند.
۶. روزه داری که بعد از اذان ظهر به سفر می رود حق ندارد روزه اش را باطل کند.
شرایط تحقق سفر شرعی
بر مسافر واجب است نمازهای چهار رکعتی (ظهر، عصر و عشا) را با شرایطی که خواهد آمد شکسته (دو رکعت) بخواند، و نماز صبح و مغرب شکسته نمی‌شود.
نافله‌ها را باید دو رکعت، دو رکعت خواند، مگر نماز وتر را که یک رکعت تنها است. نافله‌ها را می‌تواند نشسته بخواند ولی ایستاده بهتر است. در سفر نافله‌‌های ظهر و عصر و عشا ساقط است و نباید خوانده شود.
شرایط شکسته خواندن نماز
۱. سفر او به مقدار مسافت شرعی باشد یعنی رفتن یا برگشتن و یا رفت و برگشت او روی هم، هشت فرسخ شرعی باشد، مشروط به اینکه رفتن او کمتر از چهار فرسخ نباشد.
۲. از اول مسافرت قصد پیمودن هشت فرسخ را داشته باشد، بنا بر این اگر از ابتدا قصد پیمودن هشت فرسخ را نداشته و یا قصد پیمودن کمتر از آن را داشته باشد و بعد از رسیدن به مقصد تصمیم بگیرد به جایی برود که فاصله آن با مکان اول کمتر از مسافت شرعی است، ولی از منزل تا آنجا به اندازه مسافت شرعی است، باید نمازش را تمام بخواند.
۳. در بین راه از قصد خود مبنی بر پیمودن مسافت شرعی برنگردد، بنا بر این اگر در بین راه، پیش از رسیدن به چهار فرسخ از قصد خود برگردد یا مردد شود، حکم سفر بعد از آن بر او جاری نمی شود، هرچند نمازهایی که قبل از عدول از قصد خود به‌صورت شکسته خوانده، صحیح است.
۴. قصد قطع سفر در اثنای پیمودن مسافت شرعی با عبور از وطن خود یا جایی که می خواهد ده روز یا بیشتر در آنجا بماند، نداشته باشد.
۵. سفر از نظر شرعی برای او جایز باشد، بنابر این اگر سفر معصیت و حرام باشد، اعم از اینکه خود سفر حرام باشد مثل فرار از جنگ یا هدف از سفر، کار حرامی باشد مثل سفر برای راهزنی، حکم سفر را ندارد و نماز تمام است.
۶. مسافر از کسانی که خانه به‌دوش هستند، نباشد مانند بعضی از صحرانشینان که محل زندگی ثابتی ندارند، بلکه در بیابان‌ها گردش می کنند و هر جا آب و علف و چراگاه پیدا کنند، می مانند.
۷. مسافرت را شغل خود قرار نداده باشد مانند باربر، راننده و ملوان و غیره و کسی که شغل او در سفر است، ملحق به این‌هاست.
۸. به حد ترخص برسد.
کثیر السفر و حکم آن
س۱. تفاوت شخص کثیرالسفر با کسی که به‌خاطر شغلش مدام در سفر است چیست؟ و کلاً چه زمانی شخصی کثیرالسفر محسوب می‌شود؟
ج) اگر سفر، شغل یا مقدمه شغل نباشد ـ هرچند کثرت هم داشته باشد ـ موجب شکسته شدن نماز نمی‌شود. و به‌طور کلّی عنوان کثیرالسفر حکمی ندارد و موضوع حکم شرعی نیست،بلکه تمام خواندن نماز و صحت روزه برای کسی است که یا خود سفر شغل او است (مثل راننده و خلبان و مانند آن) و یا برای انجام شغل مسافرت می‌کند (مثل کارمند و کارگری که به اندازه مسافت شرعی برای کارش مسافرت می‌کند)، که این افراد در مبدأ و مقصد و بین راه نمازشان تمام و روزه‌شان صحیح است.
نظر کاربران :
باسلام بندهم مسافرت راباهواپیمابسیار مسافرت راحتی میدانم