موزه مشکین فام شیراز

موزه مشکین فام شیراز یا همان عمارت فروغ‌ الملک در سال ۱۳۱۰ (اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی اول) توسط فروغ الملک قوامی (داماد قوام بزرگ) در زمینی به مساحت ۱۰۲۰ متر مربع در محور سنگ سیاه و در جوار بقعه بی‌بی دختران احداث شد. این بنا برای استفاده مسکونی ساخته شده و شامل پاسدارخانه، آشپزخانه،‌ اصطبل، حمام و دو باب منزل مسکونی (مهمان سرای فدک فعلی و خانه فروغ الملک)‌ است که خانه فروغ الملک در سه طبقه و شامل زیرزمین، طبقه همکف و طبقه اول است که دارای دو بخش بیرونی و اندرونی با دو حیاط جداگانه، عمارت شاه‌نشین، حوضخانه، حمام، آشپزخانه و… است. در دو قسمت شمال و جنوب دو اتاق پنج دری دارد در ضلع شمال‌غربی سالن اصلی ساختمان به نام شاه‌نشین قرار دارد که دارای پنجره‌های گره‌کاری است. این شاه‌نشین به وسیله حوضخانه‌ای هشت ضلعی به قسمت اندرونی متصل می‌شود. هنر نقاشی روی سقف‌ها یادآور هنر دوره زندیه است. فضای داخلی موزه، مثل همه‌ی خانه‌های اعیانی قدیمی زیبا است، با همان پنجره‌های مشبک و کاشی‌کاری و حیاط‌های اندرونی و بیرونی و هشتی و یک اتاق هم با مبلمان قدیمی خانه، از جمله مبل‌های آینه‌کاری شده.
داخل اتاق‌های خانه، فضاهایی برای نمایش آثار هنری سه نسل از خانواده‌ی «مشکین فام» در نظر گرفته و در کنار این آثار، اثرهایی از دیگر هنرمندان فارس هم هست که برخی توسط صاحب اثر و بعضی توسط مجموعه‌داران به موزه هدیه شده‌اند.
این اثر در تاریخ ۳۰ خرداد ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۰۴۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

جغرافیای خانه فروغ الملک
خانه فروغ الملک مربوط به اواخر دوران قاجار است و در بافت قدیمی شیراز، در محله سنگ سیاه و در پشت امامزاده بی‌بی دختران واقع شده است.
موزه‌ی هنر مشکین‌فام را خیلی از شیرازی‌ها هم ندیده‌اند! حتی خیلی از راننده تاکسی‌های شیراز هم نمی‌دانند که شیراز چنین موزه‌ای دارد. این بنا در نقشه‌های گردشگری شیراز فهرست شده و از ارگ کریمخانی تا این موزه تقریبا ده دقیقه پیاده راه است.
بنای موزه یک خانه قدیمی است ته یک کوچه‌ی بن‌بست در بافت تاریخی شیراز. خانه معروف است به خانه‌ی فروغ‌الملک (قوامی) و زمانی توسط «اسماعیل قوامی» به آموزش و پرورش شیراز هدیه شده است. کاشی سردر موزه هنوز هم عنوان «دبستان فروغ الملک» دارد. انگار از موزه شدن این دبستان سابق، چند سالی بیشتر نمی‌گذرد، چون پارچه‌نویسی سر در آن کهنه است ولی هنوز دوام دارد.

ساختار و تزیینات بنا
اسکلت و ساختار اصلی بنا در پی سنگ با ملات گچ، دیوارها آجر با ملات گچ و خاک و در سقف تیرهای چوبی با پوشش گل و خاک و کاه گل است. تزیینات این بنا شامل تزیینات آجری، کاشی‌کاری، نقاشی‌های سقف و نقوش روی سنگ‌ها به صورت حجاری شده است.
مرمت این بنا در سال ۱۳۷۹ توسط سازمان عمران و بهسازی شهری شروع شد که شامل تعویض سقف‌ها، مرمت کلیه آجرکاری‌های نما، تعویض در و پنجره‌های چوبی، کاشی‌کاری حوض‌ها و مرمت سقف حوض خانه است. از سال ۱۳۲۷ تا اواسط دهه ۵۰ با نام دبستان فروغ الملک مورد استفاده آموزش وپرورش قرار گرفته است. این بنا از سال ۱۳۸۱ پس از مرمت و بازسازی در اختیار آقای حسن مشکین‌فام قرار گرفت و کاربری آن به موزه هنر معاصر فارس تغییر یافت.
اشیاء موجود در موزه شامل صدها قطعه از هنری است که طی بیش از نیم قرن توسط ایشان تهیه و گردآوری شد و شامل دو بخش عمده آثار هنری خانواده مشکین فام و آثار هنرمندان معاصر فارس است که بر حسب نوع اثر هنری یا تکنیک و دوره آفرینش در قالب بخش‌هایی با آثار حجاری و نقش برجسته، خوشنویسی، نقاشی، عکاسی، هنرهای تجسمی و… تقسیم‌بندی و به نمایش گذاشته شده است.

آثار هنری موزه مشکین‌فام
اشیای موجود در موزه شامل صدها قطعه اثر هنری است که طی بیش از نیم قرن با تلاش و سرمایه خانواده مشکین‌فام با عشق و علاقه تهیه و گردآوری شده و شامل دو بخش عمده:

آثار هنری خانواده مشکین‌فام
آثار هنرمندان معاصر فارس است. آثار موجود بر حسب نوع اثر، تکنیک یا زمان خلق اثر در قالب بخش‌های مجزا تقسیم شده و در معرض نمایش قرار گرفته است.

بخش آثار حجاری و نقش برجسته
در این بخش کارهای استاد حاج حبیب مشکین‌فام (۱۳۸۰ _ ۱۲۹۴) روی سنگ‌های مختلف از جمله مرمر قرار دارد که شامل نقوش گل، حیوان، متون اسلامی از جمله آیات قرآن است که به دو شیوه «گود» و «برجسته» طراحی، خوشنویسی و کنده‌کاری شده است.

بخش خوشنویسی
این بخش شامل سه قسمت متفاوت اما به‌هم پیوسته است:
آثار خوشنویسی استاد حبیب مشکین‌فام؛
آثار خوشنویسی محفل هنری حاج حبیب مشکین‌فام؛
آثار اساتید بزرگ خوشنویسی فارس و ایران.

بخش نقاشی
نقاشی‌های موزه هنر مشکین‌فام شامل مجموعه بسیار نفیس و متنوعی از آثار هنرمندان معاصر فارس است. در این بخش آثار ۳۰ هنرمند که معرف سه نسل از نقاشان معاصر فارس هستند، به نمایش درآمده است. این هنرمندان عبارتند از حسام ابریشمی، بیژن بهادری کشکولی، علی‌اصغر تجویدی، خلیل توللی، قاسم حقیقی، بهرام خائف، بهنام خاوران، بهرام دبیری، عباس دریسی، مهدی رضاییان، کاظم رضاییان، قاسم روزخوش، حسن زارع، غلامحسین صابر، علیرضا ظریف، علیرضا عطروش، احمد علامه دهر، سعید غلامی، جمشید کریمی، شهرام کریمی، محمدرضا کشاورزی، امید مشکسار، حسن مشکینفام، منوچهر معتبر، حسین میرزایی، مهرزاد نژند، حمیدرضا هیربد و غلام یونسی.

کتابخانه
کتابخانه موزه شامل صدها جلد کتاب و مجله‌های تخصصی است مانند بریده جراید در زمینه فعالیت‌های هنری، صدها کارت، بروشور، پوستر و کاتالوگ مربوط به رویدادهای هنری، آرشیو نوار، فیلم و سیدی شامل مصاحبه‌هایی با هنرمندان برجسته فارس و ایران، فیلم گزارش نمایشگاه‌ها و رویدادهای هنری، نشست‌ها و جلسات هنری و ادبی، فیلم زندگی و آثار هنرمندان بزرگ جهان، موزه‌ها و مراکز مهم هنری جهان.

دفتر مطالعات هنرهای تجسمی
شامل شناخت هر چه بیشتر هنرمندان و آثار هنری گذشته و حال، تهیه گزارش، تهیه عکس، فیلم و نوار از هنرمندان و آثار آن‌ها، تهیه جزوه و کاتالوگ برای استفاده علاقه‌مندان و هنرمندان، چاپ و انتشار آثار هنرمندان فارس به‌صورت کاتالوگ، کارت، بروشور، آلبوم و پوستر، ایجاد ارتباط با مراکز هنری داخل و خارج از کشور.

اتاق قدیمی
در این بخش فضای یک اتاق قدیمی همراه با مبل‌ها، میز، بخاری، صندوقچه، ویترین، بشقاب‌های چینی قدیمی، جعبه‌های منبت‌کاری شده گلدان‌ها و… مربوط به خانواده مشکین‌فام وجود دارد.

فروشگاه
در این بخش، تولیدات هنری موزه شامل آثار هنرمندان فارس، از جمله تابلو، کتاب، آلبوم، نوار، کارتپستال، پوستر، آثار حجمی و سایر تألیفات به فروش می‌رسد.
گردآوری چنین مجموعه نفیس و کمیابی طی بیش از پنجاه سال بیانگر چیزی جز عشق به یادگارها، شخصیت‌ها و آثار فرهنگی و هنری این سرزمین نیست. مجموعه حاضر از نظر تعدد و تنوع بخش‌های مربوط به یک دوره از تاریخ هنر معاصر بخشی از سرزمین ما کم‌نظیر و حتی بی‌نظیر است. این موزه و محتویات آن بی‌شک می‌تواند پایه و اساس یک موزه واقعی، کم‌نظیر و درخور برای شهر شیراز و استان فارس باشد. این یک سرمایه ملی است. آرشیو ماندگار و ارزشمند موزه مشکین‌فام برای نسل‌های آینده به ودیعه خواهد ماند.