مجموعه ابراهیم خان کرمان که از مدرسه، حمام، آب‌انبار و بازار تشکیل شده است و قدمت آن به حکومت فتحعلی شاه قاجار می‌رسد. ابراهیم خان ظهیر الدوله، حاکم کرمان، این مجموعه زیبا را برای رفاه حال مردم ساخت و همچون مجموعه گنجعلی خان در بافت تاریخی شهر کرمان واقع شده است. مجموعه ابراهیم خان که در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است و یکی از جاذبه های گردشگری شهر کرمان به شمار می آید .جالب این است که امروزه بعد از گذشت دو قرن، مدرسه، حمام و بازار ابراهیم خان همچنان فعال هستند.
فهرست
ابراهیم خان که بود ؟
این شخص از ۱۲۱۶ تا ۱۲۴۰ هجری قمری در دوره حکومت فتحعلیشاه قاجار حاکم کرمان بوده است. ابراهیم خان که از خویشاوندان نزدیک شاه قاجار بوده است . در دوران فرمان روایی در کرمان مبادرت به ایجاد یک سری بناهای بسیار ارزنده در مرکز شهر و جنب مجموعه گنجعلیخان نموده است. که امروز این بناها یکی از چند مجموعه تاریخی کرمان را تسکیل می‌دهد. این مجموعه عبارت است از بازار حمام آب انبار مدرسه و … مجموعه ابراهیم خان تا حدود زیادی از فضاهای معماری صفوی الهام گرفته است .
ظهیرالدوله به هنگام در گذشت ۲۱ دختر و ۲۰ پسر از خود برجای گذاشت. یکی از فرزندان او عباسقلی‌خان بود که جانشین پدر در کرمان گردید. فرزند دیگر او رستم‌خان با گوهر خانم دختر فتحعلی شاه ازدواج کرد. مشهورترین فرزند او حاج محمدکریم‌خان کرمانی است که از شاگردان شیخ احمد احسائی و سید کاظم رشتی بود و بعدها از پیشوایان برجسته شیخیه گردید.
بخش‌های مختلف مجموعه ابراهیم خان
مجموعه ابراهیم خان مجموعه‌ای از بناهای تاریخی در شهر کرمان است. این مجموعه در ضلع شمالی مجموعه گنجعلیخان و در جوار میدان گنجعلیخان واقع گردیده است. بانی آن ابراهیم خان ظهیرالدوله حاکم کرمان در زمان فتح علیشاه قاجار است و در سال ۱۲۳۱ ه.ق. بنا شده است. مجموعه شامل: مدرسه، حمام، آب انبار و بازار است. مساحت مجموعه قریب ۴۵۰۰ مترمربع است.
حمام ابراهیم خان
این حمام مانند سایر حمام های سنتی ایران پایین تر از سطح زمین بنا شده است که این امر در حفظ گرمای داخل حمام و همچنین آبرسانی آن مؤثر بوده است . سر در حمام که در ضلع جنوبی قیصریه ابراهیم خان واقع شده است . دارای تزیینات کاشیکاری از نوع خشتی هفت رنگ و طاق آن مقرنسکاری است . از طریق راهروی زاویه دار به بخش رختکن حمام وارد می شویم . این فضا دارای گنبد مرکزی و ایوان های جانبی می باشد . در مرکز آن حوض آبی قرار دارد که علاوه بر زیبایی فضا در انعکاس نور به داخل رختکن تاثیر بسزایی دارد .
تمامی سقف ها بر ستون هایی سنگی استوار شده اند و تزیینات کاربندی زینت بخش آنها می باشد. پس از گذر از راهروی طولانی و زاویه دار به گرمخانه راه می یابیم . اصولاً شکل راهروها در محرمیت و حفظ فضای داخلی از دید مستقیم و جلوگیری از خروج هوای گرم مؤثر بوده است . سقف رختکن نسبتاً کوتاه و بر ستون های سنگی استوار شده است . در این فضا بخشی جهت اعیان و اشراف نیز وجود دارد . خزینه و چال حوض از دیگر عناصر گرمخانه می باشد . تزیینات گرمخانه حجاری های زیبا و کاشی های خشتی هفت رنگ می باشد و نور آن از طریق سقف ها تامین می شود .
تزیینات حمام
استفاده از الگو های قرینه و تزیینات منحصر به فرد سقف رختکن از ویژگی های این اثر می باشد . حمام ابراهیم خان از حمام های معتبر شهر محسوب می شده است . نکته جالب توجه اینکه برخلاف سایر حمام های سنتی کرمان این حمام هنوز هم جهت استحمام مورد استفاده قرار می گیرد و خوشبختانه تا کنون به سفره خانه و یا چایخانه مبدل نگردیده است.امروزه با گذشت زمان زیادی از ساخت حمام همچنان کاربری آن حفظ شده است و به‌عنوان حمام سنتی استفاده می‌شود. حمام و بازار ابراهیم خان در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۳۴ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفتند.
مدرسه ابراهیم خان
از دیگر بناهایی که از دوران حکومت ابراهیم خان ظهیر الدوله و از زمان قاجار بر جای مانده ، مدرسه ابراهیم خان است . ساختمان این مدرسه یکی از زیباترین بناهای عصر قاجاریه در شهر کرمان است .نقشه بنا از نوع چهار ایوانی و حجره ها پیرامون حیاط شکل گرفته اند . با استناد به کتیبه موجود در ضلع غربی مدرسه ، استاد اسماعیل قصاع سازنده آن بوده است . درانتهای ایوان قبله ، محراب زیبایی از کاشی هفت رنگ وجود دارد تمامی بخش های مدرسه عناصر تزیینی مانند گچ بری ، کشته بری ، مقرنسکاری و کاربندی دیده می شود .
سر در ورودی در ضلع غربی قیصریه ابراهیم خان واقع شده و دارای طاق بندی ، تزیینات کاشی و حجاری بر سنگ یکپارچه است. بر بام سر در جایگاه ساعت قرار دارد که در سال های بعد به مجموعه افزوده شده است . در ضلع جنوبی مدرسه خانه مدرس قرار گرفته است . این فضا دارای در های ارسی با شیشه رنگی می باشد وتمامی نماهای آن کاشیکاری شده است . بلندترین بادگیر موجود شهر در این مکان قرار دارد که نزدیک به شانزده متر ارتفاع دارد . مدرسه مذکور را الهام از معماری عصر صفویه بنا شده است
بازار ابراهیم خان
این بازار در ضلع شرقی مدرسه و حمام قرار دارد و به نام قیصریه زرگری شهرت دارد . کاربری آن از گذشته تا به امروز حفظ شده است .معماری و تناسبات آن با الهام از معماری عصر صفویه می باشد . تمامی سقف ها دارای کاربندی می باشند . طول این بازارچه قریب یکصد متر است که در حد فاصل آن فضای بازار قیصریه تعبیه شده و ورودی مدرسه ، حمام ، آب انبار از طریق آن می باشد . استفاده صحیح از فضای این بازار باعث شده که تا حدودی زیبایی های آن حفظ شود و دخل و تصرفات کمتر در آن صورت گرفته است .
آب انبار
آب انبار ابراهیم خان در ضلع شمالی قیصریه واقع شده است. در عصر خویش یکی از آب انبارهای معتبر شهر کرمان بوده که آب بخشی از شهر قدیم کرمان را تأمین می نموده است . کمبود ریزشهای جوی و نزولات آسمانی و فقدان آب های سطحی جاری ، در بسیاری از شهرهای حاشیه کویر به ویژه شهر کرمان ، ضرورت ذخیره آب را برای مواقع کم آبی ایجاب می کرده است. تا مخازنی ساخته شود و آبی گوارا برای مصارف شرب و… فراهم کند . تأمین آب اکثر آب انبارها عمدتاً از طریق قنات ها بوده است . آب انبار از جمله بناهای عام المنفعه بوده است که در کنار سایر عناصر شهری مورد استفاده عموم قرار می گرفته است .
طاق سر در آب انبار ابراهیم خان دارای مقرنسکاری است و کتیبه ای از کاشی خشتی زینت بخش آن می باشد . این سر در با دهلیزی مسقف و پله کانی سنگی به پا آب راه دارد و مخزن آن در عمق زمین بنا شده است.معماری این بنا نیز همانند بخش‌های دیگر مجموعه با الهام از معماری صفوی است. سردر آب‌انبار از طریق دهلیزی سقف‌دار و پلکانی به بخش پاآب متصل می‌شود و مخزنی نیز در عمق زمین برای برداشت آب وجود دارد.
نحوه دسترسی
آدرس : شهر کرمان، بازار کرمان، پس از بازار کلاه مال‌ها، در جوار میدان گنجعلیخان
نظر کاربران :
يك مجموعه تكميل و زيباست حتما از نزديك بازديدي داشته باشيد بسيار ديدني هست