جستجوی شهر به شهر :
رزرو هتل رزرو هتل های شهر وان ترکیه

عود سازی

تاریخ بروزرسانی :
۴ شهریور ۱۳۹۶

بربط یا عود سازی زهی است که در خاور میانه و کشورهای عربی رایج است و از قدیمی ترین سازهای شرقی و ایرانی به شمار می رود . این ساز در حقیقت نوعی سمبل تاریخی برای سازهای ایرانی است .
تاریخچه ی بربط
از آنجا که پیشینه ی این ساز به ۱۹۷۰ سال پیش از میلاد مسیح باز می گردد ، می توان آن را از اصیل ترین سازهای موسیقی ایران زمین به شمار آورد . آثار باستانی میان رودان متعلق به هزاره ی دوم پیش از میلاد ، نگاره ی مردی ایستاده را نشان می دهد که به نواختن بربط مشغول است .
در حقیقت سومری باستان نخستین مردمی هستند که در آثار به جای مانده از آنها ردپایی از این ساز دیده می شود . ساز عود در ایران پیش از اسلام به نام بربط شناخته می شد و پس از سومری ها در دوران هخامنشیان رایج بود و در عهد ساسانی بیش از همه ی ادوار رواج داشته است . فارمر پیشینهی بربط را به هنر حجاری هندی در سده یدوم پیش از میلاد می رساند (د.اسلام،چاپ اول ، ذیل”عود”) ، اما محققان دیگر کهن ترین نشانه های تصویری آن را ، که در بلخ شمالی (ازبکستان امروزی) یافت شده است ، متعلق به سده ی نخست پیش از میلاد می دانند . وجود سازی شبیه به بربط در نقش برجسته های به جا مانده در ایران ، گسترش استفاده از بربط در این کشور و وجود شواهد روشن تر در این باره موجب شده تا فامر ضمن آوردن باربیتوس در شمار برخی از آلات موسیقی بیگانه که به یونان راه یافته ، آن را همان بربط یا”عود قدیم” بداند و به ایرانی بودن آن تصریح کند (سامی، ص۲۰). احتمالاً متغیر بودن مرزهای شرقی ایران و دست به دست گشتن برخی ولایات در پی جنگ ها ، موجب شده که فارمر ، با آن که خاستگاه اولیه ی بربط را به هند می رساند ، آن را هم چنان سازی ایرانی بداند . برخی از محققان معتقدند که بربط سازی یونانی است . اما اگر نظر بعضی از نویسندگان فرنگی را بپذیریم که سازهای با برش طولی گلابی شکل ، منشأ هندی و ایرانی دارند (ملکی، ص۳۲) ، دیگر نباید در نادرستی انتساب بربط به یونان تردید داشت به بربط از همان آغاز پیدایش ، در نقاط مختلف جهان توجه شده است ؛ در سده ی سوم در چین رایج شد و در زبان چینی «پی پا» نام گرفت(جنکینز واولسن، ص۱۲۱). چون در سده ی سوم میلادی چینی ها بر شبه جزیره ی کره دست یافتند و به ژاپن نزدیک شدند ، بربط از راه کره به ژاپن رفت و “بی وا” نامیده شد ، و سپس به کشورهای آسیای جنوب شرقی چون ویتنام و کامبوج ، راه یافت (فروغ،۱۳۵۶ش،ص۵۹-۶۰؛ ایرانیکا ، همان جا ؛ جنکینز واولسن ، همان جا). در سده یششم میلادی ، از طریق حیره ، در مغرب رود فرات که مدت ها متأثر از فرهنگ ایرانی بود ، به میان اعراب رفت و در اوایل دوره ی اسلامی قبول همگانی یافت ظاهراً اعراب ، سازی به نام مِزهَر داشتند که شبیه بربط بود و سطح آن را با پوست می پوشاندند . اما چون به ساز ایرانی بربط که سطح آن چوبی و از مزهر کاملتر بود ، دست یافتند ، آن را عود (=چوب) نامیدند و به جای مزهر به کار گرفتند بر پایه ی برخی از اسناد “ابن سریح ایرانی نژاد” نخستین کسی که در عربستان و در قرن یکم هجری عود فارسی یا بربط را نواخت و نوازندگی آن را آموزش داد . الاغانی می گوید : آشنایی او با عود از آن جا شروع شد که “عبدالله ابن زبیر” جمعی از ایرانیان را به مکه دعوت کرده بود تا خانه ی کعبه را تعمیر کنند . دیوارنگاران ایرانی عود می نواختند و اهل مکه از ساز و موسیقی ایشان لذت می برند و آن را تحسین می کردند ، پس از آن ابن سریح به عود زدن پرداخت .

انواع بربط
در قدیم بربط را دو نوع به حساب می آورند : یکی بربط با کاسه ی بزرگ و دسته ی کوتاه و دیگر با کاسه ی کوچک اما دسته ی بزرگ . امروز به اشتباه ساز دسته بلند را بربط و ساز دسته کوچک را عود می نامند . با وجود شباهت های کلی ، تفاوت هایی نیز میان بربط قدیم و جانشین آن ، عود ، وجود دارد ، از جمله دسته و کاسه ی بربط از چوب یک تکه ساخته شده ، اما دسته و کاسه ی عود از دو قطعه یجداگانه است ؛ دسته ی بربط به تدریج از جای گوشی ها کلفت تر تا به کاسه منتهی شده ، اما اندازه یدسته ی عود از ابتدا تا انتها یکسان بوده است ؛ افزون بر این ها دسته ی بربط، بر خلاف عود مجوف بوده است اما هر دو از یک ساختمان صدایی برخورداند . امروزه در ایران کلمات عود و بربط به جای هم به کار می روند .

ساختار بربط
شکم این ساز بسیار بزرگ و گلابی شکل و دسته آن بسیار کوتاه است . به طوری کهقسمت اعظم طول سیم ها در امتداد شکم قرار گرفته است . سطح رویی شکم از جنس چوب است که بر آن پنجره هایی مشبک ایجاد شده است . عود فاقد “دستان” است و خرک ساز کوتاه و تا اندازه ای کشیده است . عود دارای ده سیم یا ۵ سیم جفتی است البته در برخی مواقع استادان قالب شکنی کرده و دو یا یک سیم در قسمت پایین قبل از سیم دو به ساز اضافه می کنند که این سیم ها فا زیر کوک می شود . سیم های جفت با هم همصدا (کوک) می شوند و هر یک از سیم های دهگانه ، یک گوشی مخصوص به خود دارد ؛ گوشی ها در دو طرف جعبه گوشی(سر ساز) قرار گرفته اند .

برخی از محققان با استفاده از الموسیقی الکبیر فارابی (ص۴۹۸) مهم ترین اجزای عود را بدین شرح نوشته اند : ۱)ملاوی(گوشی های ساز)؛ ۲)بیت الملاوی (جایگاه گوشی های ساز) ؛۳)اَنف (خرک فوقانی ساز که تارها از روی آن می گذرند و به گوشی ها بسته می شوند، شیطانک)؛۴)عُنُق (دسته که قسمت انتهایی آن به پشت خم می شود )؛۵)صُندوق (محفظه ی صوتی یا کاسه ی طنینی ساز)؛۶)اوتارته ها یا تارهای ساز)؛ ۷)سَطح (پوشش چوبی روی کاسه ی صوتی )؛۸)شمسیه(بخش مشبک روی پوشش کاسه ی صوتی نزدیک خرکساز چسبانده می شود تا مضراب بربط به پوشش صدمه نزند )؛۱۰)مُشط (خرک و سیم گیر تحتانی ساز). مضراب بربط ابتدا از چوب بود تا اینکه زریاب به جای آن مضرابی از تاخن عقاب ساخت و آن را رواج داد (مقری، ج۳،ص۱۲۶)؛ پر مرغ و طاووس نیز در تهیه مضراب به کار می رفته است (جنکینز و اولسن ، ص ۵۳؛ منصوری ، ص۱۵).اما امروزه مضراب بربط را بیش تر از طلق می سازند .
عود بم ترین ساز بین سازهای زهی است ؛ نت نویسی آن با کلید سل است (در واقع نت نویسی آن با توجه به وسعت و بمی ساز بر اساس کلید فا است که برای سهولت نت خوانی و نوازندگی یک اکتا و بالاتر نوشته می شود ) که جمعاً دو اکتاو است .”اکتاو” بم تر از نت نوشته شده حاصل می شود . سیم بم (سُل پائین) معمولاً نقش “واخوان” دارد و گاه این سیم جفت نیست . صدای عود به نحوی است که صدای اکتاو چهارم پیانو از راست به چپ برابری دارد و در اصل باید عود را با کلید “فا” نواخت یعنی صدای اصلی عود یک اکتاو پایین تر از آن است که امروز متداول شده است .
صدای عود بم ، نرم و در عین حال گرم و جذاب و نسبتاً قوی است . این ساز نقش تک نواز و هم نواز هر دو را به خوبی می تواند ایفا کند . همان گونه که می دانید بربت صدایی بم و تا حدودی تو دماغی دارد که دلیل آن نوع زه (سیم) ساز و عدم وجود پده بندی (مانند ویلن) روی دسته ی ساز است . پرده بندی موسیقی ایرانی به خوبی روی این ساز قابل بیان است .

احیاء عود (عود معاصر)
با تشکیل هنرستان عالی موسیقی در پنجاه سال پیش ، استادانی چون اکبر محسنی ، قاموسی و منصور نریمان که اکثرشان سه تار می نواختند ، سعی کردند با تهیه ی عود و همنوایی آهنگ های بخش شده از رادیوهای عربی ، شیوه صحیح نواختن عود را یاد بگیرند و به این ترتیب عد و در عرص معاصر ایران دوباره احیا شد .

عود نوازهای معروف جهان
در یک صد سال اخیر ساز عود کاملاً در قبضه ی عرب ها و به خصوص مصری ها بوده است . از جمله نوازندگان معروف این ساز استاد منیر بشیر (عراقی) است . در کنار او می توان ، به نام هایی چون استاد ریاض سنباطی ، فرید الاطرش، ناصر شمه و انور براهم اشاره کرد .

عود نوازان معروف ایران
در ایران نیز پس از احیای ساز عود تلاش های مثمر ثمری صورت گرفت . از جمله ی عود نوازان معروف می توان به استادانی چون منصور نریمان ، حسن منوچهری ، مجمود رحمانی پور ، اکبر محسنی و عبد الوهاب شهیدی اشاره کرد . در سال های اخیر هم که استادان دیگری به این جمع اضافه شدند که در نواختن ساز عود نوآوری هایی داشتند ، از جمله این افراد ارسلان کامکار ، غلامحسین بهروزی نیا ، محمد فیروزی و جمال جهانشاه . از عود نوازان معروف خطه ی جنوب استادانی مانند علی محبوب ، علی میر شکال ، محمد رفیع اشعری ، محمد منصور وزیری از جزیره قشم سین وفادار از بندر عباس . از عود نوازان معاصر ایران می توان به استاد شاهین علوی اشاره کرد که در نواختن این ساز تبحر دارد . او این ساز را پس از کسب استادی در نواختن گیتار فلامنکو انتخاب و به تبحر رسید .

عود سازان ایران
محمد رفیع اشعری هم اکنون بهترین عود سازایران است و به اعتقاد بسیاری بهترین عود نواز ایران البته عود سازانی مانند برادران محمدی ، محمد اژدری ، عرفاتی، عابدینی ، ملکشاهی و نریمان آبنوسی نیز در ساخت عود تبحر دارند و باعث رواج بیش تر این ساز اصالتاً ایرانی شده اند .

ساخت آلات موسیقی از جمله رشته های صنایع دستی است که همواره موجب خلق ظریف ترین و بدیع ترین آثار دست ساز گردیده و درعین حال به استمرار و شکوفایی هنرهای سنتی کمک شایانی کرده است .

عود یا بربط به عنوان یکی از آلات موسیقی زهی که با مضراب نواخته می شود از دیرباز در ارتباط تنگاتنگ با شعر و ترانه سرایی بوده و به علت نواخی شیرینی که دارد پیوسته در اشعار بزرگ ایرانی از آن یاد شده است .

برای ساخت عود با آوایی دلنشین مهارت به سمباده زدن و لاک کاری نموده و درمرحله پایانی سیم های مخصوص عود را که برخی از جنس پلاستیک و برخی دیگر ابریشم می باشد به عنوان زه روی آن نصب می نمایند .

2196 عود سازی

به این مطلب چه امتیازی می دهید؟
[امتیاز: 0 میانگین: 0]
           
برو بالا
 

نظر کاربران :

هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

تخت جمشید روستای کندوان زیبایی های گیلان سد شاه عباسی طبس اماکن دیدنی یزد