روستای کلپورگان سراوان

روستای کلپورگان روستایی است در ۲۵ کیلومتری شهرستان سراوان و در ۳۹۰ کیلومتری جنوب زاهدان. «کلپوره» نام گیاهی با مصرف دارویی ویژه منطقه بلوچستان می باشد وشغل اکثریت مردم کشاورزی است و محصولات عبارتند از: خرما، مرکبات و سبزیها. اما تنها مشخصه ای که کلپورگان را از بقیه مناطق متمایز کرده سفالگری آن است که شیوه ساخت آن با قدمتی حدود ۴ تا ۶ هزار سال قبل هنوز دست نخورده باقی مانده و تنها کارگاهی که هنوز به شیوه بدوی فعال و پا برجا کارش را ادامه می دهد کارگاه سفال کلپورگان است. در طول تاریخ هنر سفالگری متعلق به زنان بوده است زیرا مردان به شکار و یا کشاورزی می پرداختند و بنابر شواهد تاریخی زنان ابداع کنندگان هنر سفالگری بوده اند.

آنچه سفالگری کلپورگان را از سایر نقاط متمایز نموده ویژگی های منحصر بفرد آن می باشد که شامل موارد زیر است:۱) تمام امور ظریف توسط زنان انجام می گیرد و مردان فقط کارهایی مثل آماده کردن گل پختن سفال و… را انجام می دهند. ۲) برای تهیه سفال از چرخ سفالگری انجام نمی شود و تمام سفالینه ها با روشهای سنتی و بدیع و به کمک دست انجام می شود. ۳) در سفالینه ها لعاب به کار نمی رود. ۴) طرحها و نقشهای آن کاملا هندسی است و تداعی نقشهای باستانی را می نماید. ۵) طرحها و نقشهای آن معمولا شامل یک دایره توخالی یک دایره توپر و یک خط می باشد که با هم ترکیب یافته اند. ۶) ماده تزیین کننده آن رنگی است از سنگ تیتوک که در آب حل می شود. خاک از فاصله ۲ تا ۳ کیلومتری کارگاه یعنی معدن خاک رس مشکوتان تامین می شود.

این خاک در قدیم توسط چهارپایان یا سبدهای مخصوص (کچو) به کارگاه حمل می شد اما امروز به وسیله بیل مکانیکی از زمین برداشته می شود و توسط کمپرسی به کارگاه حمل می شود. مواد تشکیل دهنده عبارتند از: ۱) اکسید سلیسم ۷۰ ـ ۵۰ درصد ۲) اکسید آلومینیوم ۳۰ ـ ۲۰ درصد ۲ ـ۴ درصد ) ۳) mgo + cuo ـ اکسید مس + منیزیم ۴) اکسید پتاسیم و سدیم ۱ ـ ۳ درصد ۵) اکسید تیتانیم آهن دوظرفیتی ۱ ـ ۲ درصد ۶) مواد فرار ۵ درصد این خاک در ابتدا به رنگ خاکستری متمایل به سبز روشن دیده می شود. پس از خیس شدن گل آن به رنگ خاکستری مایل به سبز زیتونی درمی آید. برای تزیین و نقاشی از سنگ «تیتوک» استفاده می کنند. این سنگ در منطقه تپه آچار در کهوران بخش زابلی یافت می شود و رنگ آن معمولا قهوه ای یا سیاه است. این سنگ نوعی سنگ منگنز است و رنگی که از آن به دست می آید قهوه ای است. روش کار به این صورت است که سنگ تیتوک را روی تخته سنگ بزرگی که وسط آن کمی گود است (وانک) می سایند و به صورت دوغاب درمی آورند.

لازم به ذکر است که تمام تولیدات سفالی پس از ساخت ده روز در معرض تابش آفتاب قرار می گیرد تا کاملا خشک شود. قبل از اینکه به کوره برود به وسیله رنگ تیتوک رنگ آمیزی می شود تا ظرف همراه با رنگ در یک زمان پخته شود. چت محیلوک و گل نام برخی از نقشهای محلی است. این نقشها اغلب از طرحهایی با ریشه های طبیعی تشکیل شده و بیسار ساده و تا حدی انتزاعی نقاشی شده اند. این نقشها نقطه نقطه و سنتی می باشند.شاید از نظر اقتصادی و تامین معاش تولید سفال سنتی کلپورگان در عصر جدید مقرون به صرفه نباشد و شاید بهتر باشد نیروی کار این بخش را در جاهایی به کار گیریم که از نظر بهره وری و بازدهی نیروی انسانی مناسب تر است اما رها کردن این هنر غنی به معنای تخریب تمدنی ۶ هزار ساله است. آنچه که به این هنر اهمیت ویژه یی بخشیده عدم تغییر روشهای ساخت آن در طی یک دوره ای طولانی می باشد که مطالعه ی جدی باستانشنسان و مورخان را می طلبد و می تواند تمدنهای اطراف و آداب و سنتها و آیین ها و نوع مراودات و تجارت با همسایگان را در سیمای سفال کلپورگان مشاهده کرد.