برج چهل دختر دامغان برج آجری در مغرب شهر پشت آرامگاه امامزاده جعفر و کنار جاده دامغان به سمنان قرار دارد. ارتفاع برج مذکور تقریباً ۱۵ متر و محیط خارجی آن ۲۳ متر و قطر داخلی آن ۵/۵ متر است. این برج که تقریباً به سبک برج طغرل ری و میل رادکان بنا شده در سال ۴۴۶ هجری(۱۰۵۴ میلادی) به امر ابوشجاع اصفهانی ساخته شده‌است.
برای آشنایی بیشتر با شهر دامغان پیشنهاد می کنیم مطلب سیری در دامغان را مطالعه بفرمایید.
کتیبه های برج
در بیرون این برج کتیبه‌ای به خط کوفی قرار دارد که خواندن آن بسیار مشکل می‌باشد. فقط «امر ببناء هذا لقبة الامیر الجلیل ابوشجاع» و در آخر کتیبه «ثلثمائه» از آن خوانده می‌شود و معلوم می‌شود که از بناهای قرن چهارم هجری است. به علت استحکام بنا خوب دوام کرده بطوریکه هیچگونه آثار خرابی در آن مشاهده نمی‌شود. در بالای در کوچک این برج که به جانب جنوب باز می‌شود کتیبه‌ای است از گچ به خط کوفی گویا نام بانی آن را نوشته‌اند.
در وسط برج، قبر ساده‌ای است که از گچ که صاحب آن معلوم نیست و از قرائن چنان بر می‌آید که تا چندی قبل سطح داخلی برج مرتفع‌تر از زمان کنونی بوده‌است زیرا با اندکی دقت، قسمتی را که در زیر خاک بوده و بعداً خاک برداری شده‌است می‌توان تشخیص داد.
تاریخچه برج چهل دختر دامغان
قدر مسلّم اینکه اسم چهل دختر یا چهل دختران مربوط به دوره‌های قبل از اسلام می‌باشد و بعید به نظر نمی‌رسد که این ساختمان نیز مانند ساختمان چهل دختر سمنان از خشت خام بوده، چون به مرور زمان قسمتی از آن که فرو ریخته، در قرن چهارم یا پنجم به دستور ابوشجاع که هویت او تا اندازه‌ای مجهول است مجدداً با در نظر داشتن طرح سابق آن، منتهی با آجر و سقف مخروطی شکل بنا گردیده‌است.
بنای مقبره چهل دختران همراه با گنبد بزرگش و مزین شدن نمای خارجیاش با الگوهای هندسی و خطاطی که مشخصه مدارس و مساجد و مقبرههای آن زمان است، همانند نگینی است بر خطه سرزمین دامغان که میبایستی در اجرای تزیینات آن و بازسازی دوبارهاش از معماران قدیم و جدید ایرانی قدردانی کنیم. نوار کتیبه‌ای زیر قرنیسهای آجری، به رغم اندازه وسیعش، کاملا مشخص و خوانا نیست.
بازسازی بنا
احتمالا بخشی از ساختمان با گذشت زمان فرو ریخته و ابوشجاع با حفظ طرح اولیه بنا اما این بار با آجر آن را از نو ساخته است و سقفی مخروطی شکل را بر آن تعبیه کرده است. این برج دارای ارتفاعی حدود ۱۵ متر است. طراح و سازندگان برج، قطر داخلی آن را ۵ متر و نیم و محیط خارجی آن ۲۳ متر درنظر گرفته و ساخته‌اند. جالب است بدانید که طراحی و ساخت این برج قدیمی، شباهت بسیاری به «برج طغرل ری» و «میل رادکان»، دارد و همانگونه که پیش‌تر نیز بیان شد، باستان‌شناسان قدمت این اثر تاریخی را متعلق به سال ۴۴۶ هجری قمری و برابر با سال ۱۰۵۴ میلادی عنوان کرده‌اند.
با توجه به کتیبه‌ای که در خارج از برج قرار دارد، به خط کوفی نام سازنده آن حک شده است. هرچند خواندن این خط بسیار مشکل است ولی می‌توان «امر ببنا هذا لقبه الامیر الجلیل ابوشجاع» و نیز «ثلثمائه» که در انتهای کتیبه درج شده است را، به وضوح خواند که نشان از ساخت آن در قرن ۴ هجری قمری دارد.
معماری برج چهل دختر دامغان
نقشه کلی برج به صورت دایره‌ای که بدنه استوانه‌ای با استفاده از اصول ریاضیات و به صورت دقیق ساخته شده است. همین امر سبب شده است تا حوادث طبیعی کم‌ترین صدمه و آسیبی بر بدنه و پیکر برج، وارد نکرده است. هرچند در ساخت برج از آجرهای ظریف استفاده شده است. اما این آجرها به گونه‌ای هنرمندانه و زیبا روی یکدیگر کار شده است که بیننده تصور می‌کند در چسباندن و قرارگرفتن آن‌ها، از هیچ نوع ملاطی استفاده نشده است. برج دارای مدخل ورودی است که دارای ۲ متر و نیم ارتفاع و حدود ۲ متر عرض است. این مدخل به صورت یک دهلیز کوچک و در بدنه برج، تعبیه شده است.
همچنین طاقی هلالی شکل در درگاه وجود دارد که روی ستون‌های کوچکی به شکل استوانه‌ای و باریک که در دو طرف قرار دارد، سوار شده است. ستونچه‌هایی که روی یک قاعده چهارگوش به ارتفاع ۲۵ سانتی‌متر قرار گرفته است. بر ستونچه‌ها تزئیناتی زیبا و وچشم‌گیر انجام شده است. که هر کدام با استفاده از آجرپاره‌های کوچکی که درون ملاط اصلی فرو رفته است، صورت گرفته است. در نمای اصلی مقبره به خوبی می‌توان علیرغم استوانه‌ای بودن شکل بنده برج. تغییر قطر بدنه را که از پایین به بالا کم‌تر می‌شود به وضوح مشاهده کرد.
مصالح بکار رفته
طرح درون برج به شکل دایره و بدنه آن نیز همانند نمای خارجی به صورت استوانه‌ای است. از بخش داخل برج، پوششی به شکل قبه آن را مستور کرده است که در مرکز این قبه سوراخی که مسدود شده است، مشاهده می‌شود. کل بدنه را با گچ پوشانده‌اند. قسمت کف آن را نیز با آجر فرش کرده‌اند. همانگونه که پیش‌تر نیز بیان شد، داخل برج قبری ساده قرار دارد که تناسبی با ساختمان برج نداشته و به نظر می‌رسد در دورانی بعد از ساخت برج، در این بخش قرار گرفته است. معماران و باستان‌شناسان، ساخت بناها را که از ترکیب دو عنصر آب و خاک تشکیل شده است. معماری عریان ایرانی می‌نامند و معتقدند که این نوع معماری شگفت‌انگیز، با آجرکاری به نهایت کمال می‌رسد.
ایشان براین باورند که ساخت آجرهای مقاوم در برابر آب، فشار و رنگ‌های متنوع و مختلف بر اساس تجربه آن هم از نوع کاملا آگاهانه و نیز بهره‌مند از علم شناخت جنس خاک و ترکیبات آن بدست خواهد آمد. آجرکاری که با به‌کارگیری آن در بنا، می‌توان هنرمندی و ذوق مردان سازنده اثر را مشاهده کرد. ذوق و هنری که با ارائه نماهای تزئینی آن هم متناسب با شکل و هیئت کلی ساختمان، ظهور می‌کند. تماشاگر را محو دیدن می‌سازد. این زیبایی و این هنر به خوبی در برج چهل دختر دامغان پیاده شده و به اوج و کمال رسیده است.
نحوه دسترسی
آدرس:استان سمنان، دامغان، خیابان فلاحی، پشت آرامگاه امامزاده جعفر
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.