بازی های محلی آذربایجان غربی

در این بخش، داده های تحقیق بر مبنای چهار نوع، تقسیم بندی و ارائه شده است که عبارتند از:

الف) بازی های مشترک بین آذربایجان غربی و استان های دیگر
این بخش شامل بازی هایی می گردد که اغلب آنها به طور مشترک، در اقصی نقاط کشور و استانهای مختلف به مورد اجرا گذاشته می شود. البته در برخی موارد، اما به طور کلی از وجه اشتراک عمده برخوردار بوده و تقریباً به یک شکل برگزار می گردند. به همین سبب، در بخش الف این قبیل بازی ها با شرح و تفصیلات بیان گردیده است.
تعداد بازی های مذکور، ۱۳ مورد می باشد که به طور دسته جمعی و با مشارکت افراد متفاوت انجام می پذیرند. البته تعداد بازی های مشترک بین استان و کشور، بسیار متعدد و متنوع می باشد که فقط به موارد مهم آن در این تحقیق، اشاره گردیده است.
بازی های مذکور با فلسفه و اهداف خاصی به مرحلة اجرا گذاشته می شوند که از آن جمله می توان به افزایش سرعت، واکنش، چابکی، شجاعت، تیزهوشی، مردانگی و جوانمردی اشاره نمود.
موضوع جالب توجه اینکه اکثر بازی ها بدون وسیله و ابزار خاصی، انجام می گیرند و از این بابت نیز، هزینه و تدارکات قابل توجهی نداشته و با حداقل امکانات اجرای آنان میسر می باشد.

ب) بازی های مشترک در بین شهرهای شمال و جنوب استان

تعدادی از بازی های تهیه شده از شهرستان‌ها و بخش‌های استان آذربایجان غربی، باز‌ی‌هایی را شامل می شوند که به طور مشترک، در بین مناطق شمالی و جنوبی استان اجرا می گردیدند و این موضوع از آن لحاظ مورد اهمیت بود که به دلیل کردنشین بودن اغلب شهرهای جنوبی استان، اجرا می‌گردیدند و قرار داشتن شهرهایی مثل اشنویه، پیرانشهر، مهاباد، بوکان و سردشت، در بخش مذکور و همچنین ترک نشین بودن اغلب شهرهای شمال استان و وجود شهرستان‌هایی مانند: سلماس، خوی، ماکو، پلدشت، و سیه چشمه، فرهنگ و آداب و رسوم متفاوت و مختلفی به زندگی مشغول اند و وجود بازی های بومی و محلی مشترک در بین بازی های استان، نشانگر پیوندی عمیق، در بین آداب و رسوم مردم این سرزمین مرزی می‌باشد.
این بازی ها که تعداد هشت مورد می‌باشند، همگی به صورت دسته جمعی و کم و بیش با اهدافی مشابه دیگر بازی های بخش قبل به مرحلة اجرا گذاشته می شوند که شرح آنها در قسمت های بعدی ارائه گردیده است.

ج) بازی‌های مخصوص شهرهای جنوب استان

بازی هایی که در این بخش جمع آوری و ارائه می گردند شامل، بازی های منحصر به شهرستان‌ها و بخش‌های جنوب استان آذربایجان غربی می باشند و به طور اختصاصی در آن مناطق به مورد اجرا گذاشته شده و مرسوم می باشند.
تعداد ۲۵ مورد از بازی ها در این بخش، ارائه شده است که جملگی از بازی های بومی و محلی و سنتی جنوب استان، به شمار می‌روند و انس و همبستگی خاصی با فرهنگ و آداب و سنن مردمان این قسمت از سرزمین ایران عزیز دارند.
بدیهی است که تعدادی نیز از بازی های محلی در این شهرستان ها به مورد اجرا گذاشته می شود که به دلیل عدم داشتن جنبة جسمی و بدنی و قرار داشتن در حیطة فکری و ذهنی در این بخش، منظور نشده است. و امید است که در آینده به وسیلة محققان دیگری شاهد جمع آوری و ارائه آنها نیز باشیم.
بازیهای مردم جنوب استان آذربایجان غربی نیز، ریشه در فرهنگ کهن این سرزمین دارد و سالیان سال، اجداد و نیاکان ما را در اوقات فراغت به خود مشغول می نموده است. البته همچنان که ذکر شد، در اغلب این بازی ها اهداف تربیتی و پرورشی خاصی نهفته است که مسلماً پیشینیان ما در ابداع و به کارگیری آنها، آن اهداف را مدنظر قرار داده و جهت توسعه و افزایش مهارت های جسمی و روحی فرزندان خود، سعی در اجرا و اشاعة آنها می نمودند. مشروح مقررات و نحوة انجام بازی های این بخش نیز، در قسمت های بعدی کتاب ذکر شده است.

د) بازی‌های مخصوص شهرهای شمال استان

از بین بازی های جمع آوری شده در این تحقیق تعداد ۲۵ بازی نیز که مربوط به شهرستان ها و بخش های شمالی استان آذربایجان غربی می باشند، گزارش و تهیه شده اند. این بازی ها هم که اختصاص به مناطق شمالی استان دارند، همانند دیگر بازی‌ها، عمدتاً به صورت گروهی و دسته جمعی اجرا می شوند و ریشه در اعماق آداب و سنن مردم دارند.
این بازی ها که به ارث رسیده و از فرهنگ و سنن اجداد مردمان ساکن در این بخش مرزی ایران زمین می باشند، علاوه بر داشتن ویژگی‌های جسمانی و ورزشی اغلب دارای خصوصیات مهمی در جهت پرورش روحیة جوانمردی، شجاعت، استقامت و این قبیل آثار تربیتی مهم می باشند. این بازی ها نیز به دلیل داشتن شرایط فعالیت بدنی و برخورداری از تحرک و پویایی جسمانی از بین بازی های سنتی مرسوم در استان، استخراج و انتخاب شده اند و تعدادی هم به دلیل عدم برخورداری از فعالیت جسمانی در زمرة بازی های این تحقیق، قرار نگرفته اند.

بازیهای بومی و محلی مشترک بین آذربایجان غربی و استان های دیگر

شعبه شعبه (ارومیه) ـ تسخیر قلعه (ارومیه) ـ خروس، خروس (ارومیه) ـ گم شده را پیدا کن (ارومیه) ـ هفت سنگ (سلماس) ـ وسطی (سلماس) ـ لی لی (سلماس) ـ زوزو (ارومیه) ـ استپ آزاد (ارومیه) ـ گرگم و گله می برم (تکاب) ـ بازی با کمر (ماکو) ـ سوار شدن بر اوستا (سلماس) ـ ملاملک (شوط).
بازی‌های بومی و محلی مشترک بین شهرهای شمال و جنوب استان
پله و دسته (سلماس) ـ چوب و گوی (هله له و کین) (بوکان) ـ توپ عربی (چایپاره) ـ جوراب بازی (بوکان) ـ توپی داری (اشنویه) ـ چوگان بازی (گوبنه) (اشنویه) ـ قار داواسی (بازی با برف) (میاندوآب) ـ هول هول (نقده).

بازی‌های بومی و محلی شهرهای جنوب استان

سوزت زدن با گرز (پیرانشهر) ـ سنگ، پنیر، آبی (شاهین دژ) ـ فتح چاله (شاهین دژ) ـ ملامن چرک چرک (شاهین دژ) ـ شاه و وزیر (اشنویه) ـ نان دادن (نقده) ـ کوس آغانج (نقده) ـ اردک سواری (نقده) ـ برج و سوت (اشنویه) ـ تونادویدو (نقده) ـ هد دار (اشنویه) ـ سوار سوار یا پیاده (اشنویه) ـ سینگه سه (اشنویه) ـ چکدیم اوزاندی (تکاب) ـ شعبان و رمضان (تکاب) چوبت را پیدا کن (تکاب) ـ بازی شبیه راگبی (بوکان) ـ گوش کشیدن (گوی یچرینه) (یوکان) ـ ده س رقاندن (دستمال ربودن) (بوکان) ـ سنگ زیر خاک (سردشت) ـ خوزین (بوکان) ـ زورآزمایی (خوگ مله) سردشت ـ یافتن اشیا (که گله برین) (پیرانشهر) ـ زود باش بریم (پیرانشهر) ـ گاو گاو کیست (پیرانشهر).
نتایج تحقیق
همان گونه که از داده های این تحقیق بر می آید، در مجموع تعداد ۶۹ بازی از بین گزارش های تهیه شده از بازیهای مرسوم در استان آذربایجان غربی در تحقیق جمع آوری و به طور مشروح بیان شده است که از آن میان، تعداد ۱۳ بازی شامل؛ بازیهای بومی و محلی می شوند که به طور مشترک در بین مناطق شمال و جنوب استان آذربایجان غربی می باشد که با وجود زندگی مردمانی با فرهنگ و زبان متفاوت، در دو بخش مذکور استان که اغلب ساکنان شهرهای شمالی ترک‌نشین و ساکنان شهرهای جنوبی استان را کردنشین‌ها تشکیل می دهند. نشان دهندة نقاط مشترک سنتی و پیوندهای فرهنگی مردم می باشد.
در این میان ۲۵ بازی فقط به شهرهای جنوبی استان اختصاص داشته و ۲۳ مورد از مجموع بازی‌های آمده در این تحقیق، منحصر به شهرهای شمالی استان آذربایجان‌غربی می‌باشند.
با توجه به تعداد بازی‌های جمع آوری شده، بازی‌های شهرهای جنوب استان ۳۶/۲۳، شهرهای شمال استان ۳۳/۳۳، مشترک بین شمال، جنوب استان ۱۸/۸۴ و مشترک بین استان و کشور ۱۱/۵۹ درصد را به خود اختصاص می دهند.
نظر به اینکه هدف تحقیق، بررسی و استخراج بازی های بومی و محلی بوده است که دارای تحرک و فعالیت های بدنی بوده و به نوعی در زمرة ورزشهای سنتی استان آذربایجان غربی قرار می گرفته اند. به همین سبب، برخی از بازی هایی را که فقط جنبة ذهنی داشته اند، در تحقیق نگنجانیده و همچنین از ارائه برخی دیگر از بازیهایی که وجه اشتراک زیادی با بازی های مرسوم در کشور دارند، خودداری شده است. لازم به ذکر است که تعدادی از بازی های مشترک بین استان های کشور در بخش داده‌های تحقیق به عنوان نمونه قید گردیده است.
از مزیت های عمدة بازی های بومی و محلی، علاوه بر همسویی ملّی و فرهنگی آنها با مردم هر سرزمین، متناسب بودن آنها با امکانات و شرایط آب و هوایی و اقتصادی و اجتماعی آنهاست. که با بهره‌گیری از حداقل امکانات و تجهیزات، قابل برگزاری و اجرا هستند.
از اهداف مهم و اصلی بازی های بومی و محلی آمده در این تحقیق، می توان به افزایش سرعت، قدرت و استقامت بدنی، بهبود واکنش و چابکی، تقویت هوش و ذکاوت، رشد روحیة شجاعت و مقاومت، تربیت خصوصیات مردانگی و جوانمردی، توسعة اعتماد به نفس، تقویت حس همکاری و تعاون، بالا بردن تواناییهای رزمی مانند تیراندازی، بهبود دقت و مهارت های ذهنی ـ افزایش ظرفیت قلبی و تنفسی، ایجاد هماهنگی و تعادل و در نهایت پر کردن اوقات فراغت و بیکاری اشاره نمود.

پژوهشی پیرامون بازی های بومی و محلی آذربایجان غربی
بخش پایانی
میرمحمد کاشف ـ عضو هیئت علمی دانشگاه ارومیه

دو هفته نامه دارالصفا