موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان
استان کرمانشاه با حدود ۴۳۴۲۴ کیلومترمربع وسعت در میانهٔ ضلع غربی کشور، بین ۳۳ درجه و ۳۶ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۱۵ دقیقه عرض شمالی و ۴۵ درجه و ۲۴ دقیقه تا ۴۸ درجه و ۳۰ دقیقه طول شرقی از نصفالنهار گرینویچ قرار گرفته است. این استان از شمال به استان کردستان، از جنوب به استانهای لرستان و ایلام، از شرق به استان همدان و از غرب به کشور عراق محدود شده است.
استان کرمانشاه در سال ۱۳۷۵ دارای ۱۱ شهرستان، ۱۹ شهر، ۲۴ بخش، ۸۳ دهستان و ۲۷۹۳ آبادی دارای سکنه بوده است. شهر کرمانشاه مرکز شهرستان و استان کرمانشاه است. شهرستانهای استان کرمانشاه عبارتند از : اسلامآباد غرب، پاوه، جوانرود، سرپل ذهاب، سنقر، صحنه، قصر شیرین، کرمانشاه، کنگاور، گیلان غرب و هرسین.
جغرافیای طبیعی و اقلیم استان
استان کرمانشاه ناحیهای کوهستانی است که مابین فلات ایران و جلگهٔ بینالنهرین قرار گرفته و سراسر آن را قلل و ارتفاعات سلسله جبال زاگرس پوشانیده است. سلسله جبال زاگرس در محدودهٔ این استان به صورت مجموعهای از رشتهکوههای موازی پدیدار گشته که دشتهای مرتفع کوهستانی در بینابین آنها شکل گرفته و بستر گذرگاههای مهم زاگرس را به وجود آورده است.
استان کرمانشاه در معرض جبهههای مرطوب مدیترانهای قرار دارد که در برخورد با ارتفاعات زاگرس، موجبات ریزش برف و باران را فراهم میسازد. در استان کرمانشاه چهار اقلیم متفاوت قابل تشخیص است:
اول «زمستان ملایم و تابستان گرم و خشک» که شهرستانهای قصر شیرین، سرپل ذهاب و دهستان ازگله در جنوب غربی شهرستان جوانرود را شامل میشود. دوم «زمستان و تابستان خنک» که شهرستانهای پاوه و جوانرود (به جز دهستان ازگله) و بخش کرند از توابع شهرستان اسلامآباد غرب را در بر میگیرد. سوم اقلیم «نیمه خشک و استپی خنک» که شهرستانهای سنقر و دهستان پشت دربند از توابع شهرستان کرمانشاه را در بر میگیرد. چهارم اقلیم «نیمه خشک و استپی گرم» که شهرستانهای کنگاور، صحنه و هرسین را شامل میشود. به طور کلی استان کرمانشاه از نظر آب و هوایی به دو منطقهٔ گرمسیر (غرب) و سردسیر در سایر نواحی تقسیم میشود.
بادهای مهم استان کرمانشاه عبارتند از:
«بادهای غربی» که رطوبت نسبی اقیانوس اطلس و مدیترانه را منتقل میکند و موجب بارندگی میگردند و جریان آن معمولاً در زمستان و بهار بیشتر است. «بادهای شمال» که در فصل تابستان میوزند و در اعتدال آب و هوای بخشی از استان و کاهش گرمای آن مؤثراند و «بادهای سام یا سموم» که تنها در منطقهٔ نوار مرزی میوزد و هوای آن را در تابستانها بسیار گرم و غیرقابل تحمل میسازد و زیانهای بسیاری به بار میآورد.
جغرافیای تاریخی استان
قدمت سکونت در محدودهٔ استان فعلی کرمانشاه به هزارههای قبل از میلاد میرسد. در آثار سارگن – شاه اکد – که از سال ۲۰۴۸ تا ۲۰۳۰ قبل از میلاد بر جنوب بینالنهرین فرمان رانده، از مردم زاگرس به عنوان «آریزان یاغی» یاد شده است. به استناد کتیبههای بابل، آشور و عیلام، ساکنان دامنههای زاگرس طوایفی به نامهای لولوبی، گوتی، مانایی، فایری، آموا و پارسوا بودهاند. درخصوص اصل و نژاد این طوایف، نظرات متضادی ابراز شده است؛ طوایف آمادا و پارسوا آریایی، و طوایف گوتی و کاسی نیز به احتمال زیاد آریایی ثبت شدهاند، ولی محققان در آریایی بودن لولوبیها و ماناییها تردید دارند.
لولوبیها یا لولوها اجداد لرها هستند و در گذشتهٔ دور در ذهاب کرمانشاه، شهر باستانی زور و سلیمانیه زندگی میکردهاند. در حدود سال ۱۲۰۰ قبل از میلاد، شاه عیلام بر این طایفه غلبه کرده است. لولوبیها به استناد مندرجات کتیبهای در ذهاب کرمانشاه، شهریاری مقتدر به نام «آنوبانینی» داشتهاند.
در سالهای ۱۱۱۵-۱۱۰۰ قبل از میلاد، ارمنستان و حوالی دریاچهٔ وان توسط شاه آشور فتح شد و کوهستان اورامان به تصرف آشوریان درآمد. شلمانسر سوم در ناحیهٔ سقز کنونی استحکاماتی ساخت، ولی به دلیل شورش داخلی آشور، طوایف زاگرس از اطاعت وی سرباز زدند. تکلات پالاسر سوم (۷۴۶-۷۲۸ ق. م) برای سرکوبی عشایر ساکن زاگرس سپاهی تجهیز کرد. در کتیبههای آشوری این دوره، به نام ولایتهایی مانند پارسوا، زکروتی، مادهای توانا و سرزمین نیشابی اشاره شده است. نیشابی به اطراف کرمانشاه و ماهیدشت فعلی اطلاق میشده که مراتع معروف آن برای پرورش و نگهداری اسب مشهور بوده است. در اسناد تاریخی این دوره از شهری به نام «آلیپی» ذکر شده و برخی مورخان این شهرستان را ولایتی بین کرمانشاه فعلی معرفی کردهاند که ساکنان آن از بقایای قوم کاسی بودهاند.
نام ماد برای نخستین بار به صورت «آمادهای» در حملات آشوریان به نواحی کردستان فعلی ذکر شده است. بنابراین میتوان دریافت که از هزار سال قبل از میلاد، قوم ماد در دامنههای زاگرس سکونت داشته است. علل سقوط نینوا و انقراض دولت آشور به دست هوخشتر، اسبهای نیرومند سوارهنظام ماد (که در نیشابی تربیت شده بودند) بیان شده است. گذشته از ماد، دو طایفهٔ دیگر به نام پارس و کرد نیز جزء ساکنان دامنههای زاگرس ذکر شده است.
مورخان در دامنهٔ کوه طاق بستان فعلی، شهری را گزارش کردهاند که نام یکی از محلات آن «گمبادنه» بوده است. در روزگار ساسانیان، نواحی غرب و مخصوصاً کرمانشاه مورد توجه شهریاران ساسانی بود و به علّت نزدیکی با تیسفون (پایتخت)، ایام تابستان (ییلاق) را در آن جا میگذراندهاند. قباد اول و خسرو اول (انوشیروان) ساسانی بدین ناحیه توجهی خاص داشتهاند. در اخبار مورخان اسلامی به کرات آمده است که خسرو اول انوشیروان در نواحی طاق بستان، قصرهایی ساخته که در آنها از بزرگان چینی، هندی و قیصر روم و دیگر حکمرانان پذیرایی میکرده است. خسرو دوم ملقب به پرویز نیز در این منطقه باغهای زیبا احداث کرده بود که در آن قصرها و عمارات باشکوه وجود داشته است.
گفته میشود که نام کرمانشاه به بهرام، شاه ساسانی منسوب است که در روزگار پدر، فرمانروایی ایالات کرمان را داشت و بدین جهت به «کرمانشاه» لقب یافت. کرمانشاه پس از شکست ایرانیان در جنگ نهاوند به فتح عربها در آمد.
هارونالرشید به این سامان توجه خاص داشت. ابن فضلان در سال ۳۰۹ هـ.ق که از طرف المقتدر به مأموریت میرفت در سفرنامهٔ خود از کرمانشاه یاد کرده است. ابن حوقل و اصطخری نیز از این شهر به عنوان منطقهای زیبا با اشجار و آب فراوان یاد کرده است.
در قرن چهارم هـ.ق سلسلهٔ کوچکی از اکراد به نام حسنویه در ولایت غرب استقلال یافتند. مؤسس این سلسله نزدیک به ۵۰ سال حکمفرمایی کرد و قلعهٔ بزرگ «سرماج» را در مجاورت دینور مقر و محل دفاین و نفایس خود قرار داد. حکومت جانشینان حسنویه به علت اختلافات داخلی مدت زمان طولانی دوام نیاورد. در سال ۴۰۰ هـ.ق هلال نوادهٔ حسنویه بر پدر خود عصیان نمود و پدر برای تنبیه فرزند از «ابوالفتح ابن عناز» – والی حلوان – یاری خواست. در سال ۴۳۸ هـ.ق مهلهل ابن محمد عناز شهر قرمیس (کرمانشاه) و دینور را فتح کرد. در سال ۴۴۱ هـ.ق سلطان طغرل سلجوقی با صد هزار سپاهی قلعهٔ سرماج را تسخیر کرد.
در قرن ششم هـ.ق، سلطان سنجر، کرمانشاه و توابع آن را در حوزهٔ حکمرانی برادرزادهٔ خود به نام سلیمان شاه ملقب به ایوه قرار داد. در قرن هفتم این نواحی از حمله و هجوم مغول در امان نماند و در جریان حمله هلاکو به بغداد صدمات فراوان دید.
در قرن هشتم سپاه امیر تیمور به این ناحیه یورش آورد و در قرن نهم و اوایل قرن دهم هـ.ق کرمانشاه مورد تجاور عثمانیها قرار گرفت.
همزمان با حملهٔ افغان و سقوط اصفهان، این منطقه نیز با تجاوز عثمانیها مواجه شد و رو به ویرانی نهاد. نادرشاه به منظور آماده کردن شهر کرمانشاه در مقابل هجوم عثمانیها در عمران و آبادانی آن کوشید. به امر نادرشاه قلعهٔ قدیم کرمانشاه خراب و قلعهٔ جدیدی بنا گردید.
در روزگار زندیه، خوانین زنگنه و اهالی قلعه کرمانشاه نخست از گردن نهادن به حکومت وکیلالرعایا خودداری کردند و از اینرو کرمانشاه با محاصره و خرابی روبرو گردید.
عمران و آبادی جدی و پیوسته این نواحی به ویژه شهر کرمانشاه از دوران قاجار آغاز شده است. فتحعلیشاه قاجار در سال ۱۲۲۱ هـ.ق فرزند خود محمدعلی میرزای دولتشاه را به سمت سرحددار عراقین منصوب کرد و ایالت خوزستان را نیز در قلمرو او قرار داد. دولتشاه، کرمانشاه را مرکز ایالت و مقر فرمانروایی خود قرار داد و با بنای دیوانخانه، حمام و مساجد به توسعه و زیبایی آن پرداخت.
امام قلی میرزای عمادالدوله فرزند دولتشاه در دوران ناصری ۲۵ سال در کرمانشاه حکومت کرد و اصلاحات پدر را در عمران و توسعه شهر پی گرفت. بنای بازارهای مسقف فعلی و مسجد عمادالدوله یادگارهای دوران حکومت اوست. کرمانشاه در جنگ جهانی اول و دوم به تصرف قوای بیگانه درآمد و پس از پایان جنگ تخلیه شد. در دورهٔ پهلوی به آبادانی آن افزوده شد.
متأسفانه در طول مدت ۸ سال جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، این استان متحمل خسارتهای فراوانی شد که طی سالهای بعد از جنگ مرمت و بازسازی شد.
وضعیت اجتماعی و اقتصادی استان
در آبان ماه ۱۳۷۵، جمعیت استان کرمانشاه ۵۹۶۷۸۸۱ نفر بوده است که ۶۱/۷۵ درصد آن در نقاط شهری و ۳۷/۷۰ درصد آن در نقاط روستایی سکونت داشته و بقیه غیرساکن بودهاند. در سال مذکور، از ۵۹۶۷۷۸۱ نفر جمعیت استان، ۳۱۰۹۱۶ نفر مرد و ۲۸۶۸۶۲ نفر زن بودهاند و نسبت جنسی آن ۱۰۶ بوده است.
در آبان ماه ۱۳۷۵، از جمعیت استان ۹۹/۷۸ درصد را مسلمانان تشکیل میدادهاند. این نسبت در نقاط شهری ۹۹/۷۴ درصد و در نقاط روستایی ۹۹/۸۵ درصد بوده است.
در فاصلهٔ سالهای ۱۳۶۵ تا ۱۳۷۵، ۳۸۷۲۴۶ نفر به استان وارد و یا در داخل آن جابجا شدهاند. مقایسهٔ محل اقامت قبلی مهاجران با محلی که در آن سرشماری شدهاند نشان میدهد، ۲۸/۷۷ درصد از روستا به شهر، ۳۵/۹۷ درصد از شهر به شهر، ۱۱/۶۶ درصد از روستا به روستا و ۱۵/۹۵ درصد از شهر به روستا در طی ۱۰ سال قبل از سرشماری آبان ۱۳۷۵ جابهجا شده و یا مهاجرت کردهاند.
در آبان ماه ۱۳۷۵، از ۶۵۵۵۳۸۱ نفر جمعیت ۶ ساله و بیشتر استان، ۷۶/۵۷ درصد باسواد بودهاند. نسبت باسوادی در گروه سنی ۱۴- ۶ ساله ۹۵/۰۴ درصد و در گروه سنی ۱۵ ساله و بیشتر ۶۸/۰۹ درصد بوده است. افراد شاغل و افراد بیکار (جویای کار) در مجموع ۳۵/۹۷ درصد از جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر را تشکیل میدادهاند. این نسبت در نقاط شهری، ۳۳/۲۴ درصد و در نقاط روستایی، ۴۰/۱۷ درصد بوده است. از جمعیت فعال این استان، ۸۸/۳۰ درصد را مردان و ۱۱/۷۰ درصد را زنان تشکیل میدادهاند. در آبان ماه ۱۳۷۵، از شاغلان ۱۰ ساله و بیشتر استان ۲۶/۴۷ درصد در گروههای عمدهٔ کشاورزی، ۲۲/۴۵ درصد در گروه عمدهٔ صنعت، ۴۹/۰۷ درصد در گروه عمدهٔ خدمات و بقیه اظهار نشده گزارش شده است.
اکثریت ساکنین این استان از قدیمالایام زندگی کوچنشینی توأم با معیشتی براساس دامداری داشتهاند و اقلیتی به زندگی یکجانشینی پرداخته و به کشاورزی اشتغال ورزیدهاند، ولی امروزه اکثریت این چادرنشینان، روستاها و شهرهای آبادی را ایجاد کردهاند. در عین حال بعضی با همان روال سابق به زندگی چادرنشینی اشتغال دارند. استان کرمانشاه را میتوان یکی از مناطق عشایری ایران دانست که مهمترین ایلات آن عبارتند از:
– ایل گوران: که شامل چهار طایفه به نامهای بیونیژ، شوانکاره (چوپان کاره)، حیدری و تفنگچی است. محل ییلاقی آنها در مناطق قلعه قاضی ذهاب، سیوانه، تفنگچی، شامار و قشلاق آنها در تنگ حمام ذهاب و منطقه جگیران قرار دارد. مردم ایل گوران پیرو اهل حق هستند.
– ایل سنجابی: که در زمان سلطنت نادرشاه افشار از شیراز به این منطقه کوچ داده شده و ظاهراً در دورهٔ قاجار سواران نشانی از پوست سنجاب داشتهاند و به سنجابی معروف شدهاند. در اطراف کرمانشاه حدود ۱۸۰ روستا محل ییلاقی ایل سنجابی است. محل قشلاق آنان نیز اطراف ذهاب و قصر شیرین است.
– ایل کلهر: نیز یکی از ایلات بزرگ و دامدار استان کرمانشاه است که در فصل زمستان به منطقهٔ دهلران و مهران کوچ میکنند. چراگاههای گرمسیری آن در اطراف دیره، سر پل ذهاب، گیلان غرب، ویژنان، نفت شهر و پشته امام حسن قرار دارد.
دیگر ایلات استان عبارتند از : ایل ترکاشوند، ذوله، باززده، کمرند، بالوند (زردبلان)، ثلاث باباجانی، قبادی، ایل جمیر (اجمور یا جمهور) و ایل باباجانی.
در استان کرمانشاه، به علّت شرایط اقلیمی مناسب محصولات کشاورزی متعدی از قبیل : گندم، جو، چغندرقند، برنج، صیفی. سبزی و میوههایی از قبیل : گردو، بادام، انار، سیب، مرکبات و خرما تولید میشود. مرغداری، زنبورداری و صید ماهی نیز رایج است و عمدهٔ گوشت مرغ، ماهی و عسل مورد نیاز مردم در استان تولید میشود.
صنایع استان نیز به دو گروه صنایع دستی و ماشینی تقسیم میشود. صنایع دستی مشتمل بر قالی، گلیم، جاجیم، شال، دستکش و گیوه میباشد. بزرگترین صنعت کارخانهای استان کرمانشاه تصفیهخانهٔ نفت است که کارخانهٔ آن در کنار رود قرهسو ساخته شده است. قدیمیترین کارخانهٔ صنایع غذایی استان، کارخانهٔ قند اسلامآباد است که در سال ۱۳۴۱ هـ.ش بنا شده است. منطقهٔ غرب ایران (کرمانشاه) از نظر ذخایر معدنی حائز اهمیت است که عمدهترین آنها عبارتند از : آهن، سرب، گوگرد، آلومیت، کوارتزیت و … که هنوز به طور شایسته مورد بهرهبرداری قرار نگرفته است.
۱۲ بهمن ۱۳۹۲
نظر کاربران :
واقعا استاني ديدني است از جمله کاروانسراها وکاخها و خانههای تاریخی واماکن مذهبی البته جاذبههای طبیعی مانند غارها رودخانههای فصلی و دائمی
مطلب درباره خوراكيها و سوغات كرمانشاه كم بود، كاك نان خرمايي و نان برنجي
گيوه هاي اعلا و صندلهاي با رويه گيوه
جای تاسف داره که هنوز بعد گذشت مدت زیادی از زلزله هنوز هم بسیاری از مردم در کانکس زندگی می کنند .