موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان
استان تهران با وسعتی حدود ۹۵۶۱۸ کیلومترمربع بین ۳۴ تا ۳۶/۵ درجهٔ عرض شمالی و ۵۰ تا ۵۳ درجهٔ طول شرقی واقع شده است. این استان از شمال به استان مازندران، از جنوب به استان قم، از شرق به استان سمنان و از غرب به استان قزوین محدود شده و مرکز آن شهر تهران است.
بر پایهٔ آخرین تقسیمات کشوری، استان تهران در سال ۱۳۷۵ دارای ۹ شهرستان، ۲۲ شهر، ۲۰ بخش، ۶۲ دهستان و ۱۹۴۷ آبادی است. شهرستانهای آن عبارتاند از:
– شهرستان تهران: دارای دو بخش و دو دهستان (سولقان و سیاهرود) و یک شهر (تهران) است.
– شهرستان دماوند: دارای دو بخش و هشت دهستان (پشتکوه، حبلهرود، شهرآباد، قزقانچای، ابرشیوه، آبعلی، تارود و جمع آبرود) و چهار شهر (دماوند، رودهن، گیلان و فیروزکوه) است.
– شهرستان ری: دارای سه بخش و شش دهستان (حسنآباد، وهنآباد، قلعه نو، کهریزک، فشاپویه و غنیآباد) و یک شهر (حسنآباد) است.
– شهرستان ساوجبلاغ: شامل دو بخش و سیزده دهستان (بالا طالقان، میان طالقان، پایین طالقان، احمدآباد، برغان، تنکمان، جمالالدین، چندار، چهاردانگه، رامجین، سعیدآباد، نجمآباد و هیو) و دو شهر (نظرآباد و هشتگرد طالقان) است.
– شهرستان شمیرانات: دارای دو بخش و سه دهستان (رودبار قصران، لواسان بزرگ و لواسان کوچک) و دو شهر (لواسان و فشم) است.
– شهرستان شهریا:ر شامل دو بخش و یازده دهستان (اسماعیلآباد، امامزاده ابوطالب، منجیلآباد، اخترآباد، بیبیسکینه، جوقین، رزکان، فردوس، قائمآباد، ملارد و مویز) و سه شهر (رباط کریم، شهریار و شهر قدس) است.
– شهرستان ورامین: شامل سه بخش و هشت دهستان (بهنام پازوکی شمالی، بهنام سوختهٔ شمالی، فیلستان، بهنام سوختهٔ جنوبی، بهنام پازوکی جنوبی، بهنام وسط شمالی، بهنام عرب جنوبی و بهنام وسط جنوبی) و چهار شهر (ورامین، قرچک، پیشوا و پاکدشت جوادآباد) است.
– شهرستان اسلامشهر: شامل دو بخش و چهار دهستان (فیروز بهرام، چهاردانگه، ده عباس و صالحآباد) و یک شهر (اسلامشهر) است.
جغرافیای طبیعی و اقلیم استان
استان تهران با رشتهکوههای البرز از استانهای شمالی ایران جدا شده است. بخش مرتفع البرز در مرز شمال استان به ۱۵۰۰ متر میرسد که در سمت شمال غربی کشیده شده است. در ارتفاعات بالایی کوهستان البرز که دارای شیب نسبتاً تندی است، امکاناتی بسیار محدود برای دستیابی به منابع آب و کشاورزی وجود دارد. از این رو جمعیتی بسیار اندک در این نواحی ساکن شدهاند. شهرستان و تقریباً همهٔ شهر دماوند در این ارتفاعات قرار گرفته است.
ارتفاع رشتهکوههای البرز به سوی شرق افزایش مییابد و در ارتفاع ۵۶۷۸ متری (قلهٔ دماوند) به بالاترین حد خود میرسد. قلهٔ دماوند در مرکز البرز قرار دارد و مرتفعترین قله میان چکادهای آسیای غربی و اروپا است. قلهٔ دماوند آتشفشانی خاموش است که اکنون آخرین مرحلههای پیش از خاموشی کامل را میگذراند و خروج گازهای گوگردی و چشمههای معدنی این ادعا را تأیید میکند.
در شمال شرقی استان، کوههای سوادکوه و فیروزکوه قرار دارد و به ارتفاعات شهمیرزاد در شرق میپیوندد.
دیوارهٔ جنوبی کوههای البرز مرکزی را در استان تهران کوههای لواسانات و قرهداغ و کوههای شمیرانات که بلندترین نقطهٔ آن قلهٔ ۳۹۳۳ متری توچال میباشد، در بر گرفته است. از دیگر ارتفاعات استان میتوان به کوههای حسنآباد و نمک در جنوب، بیبی شهربانو و القادر در جنوب شرقی و ارتفاعات قصر فیروزه در شرق اشاره کرد.
موقعیت آب و هوایی استان تهران، چه در مناطق کوهستانی و چه در دشتها، موجب پوشش گیاهی از نوع نیمه صحرایی شده است. بارندگیِ اندک و خشکی هوا باعث رشد خار و بوتهٔ استپهای صحرایی و نیمه صحرایی به ویژه در بلندیهاست.
نواحی جلگهای و دشتهای استان تهران با شیبی ملایم از شمال شرقی به سوی جنوب غربی کشیده شده است. این مناطق به علت هموار بودن، وضعیتی مناسب برای کشاورزی و تجمع کانونهای زیستی فراهم آورده است.
دشتهای گستردهٔ ایران در محدودههای ورامین، تهران و کرج گسترش یافته و شهرهایی پرشمار را در حوزههای خود پدید آورده است. دشتهای استان تهران از هشتگرد آغاز میشوند و تا دشت ورامین ادامه مییابند. بخشی از این دشتِ آبرُفتی، در جنوب استان تهران واقع شده است که با ارتفاع ۷۹۰ متر از سطح دریا پستترین قسمت استان است. این دشتها از شمال به دامنههای جنوبی البرز و از جنوب به شورهزارها و حاشیهٔ کویر مرکزی و یا رودخانههای شور میانجامند. پوشش گیاهی این ناحیه از گونههای گیاهی خاردار است.
در نواحی مختلف استان تهران به علت موقعیت ویژهٔ جغرافیایی، آب و هوای متفاوتی شکل گرفته است. سه عامل جغرافیایی در شکلگیری آب و هوای آن نقش اساسی و تعیینکننده دارند:
۱. کویر یا دشت کویر که: در جنوب استان تهران قرار گرفته است و عاملی منفی به حساب میآید. زیرا باعث گرما و خشکی هوا میشود و به همراه خود گرد و غبار میآورد.
۲. رشتهکوههای البرز: که در شمال تهران واقع شده و باعث تعدیل آب و هوا میشود و از این دیدگاه نقشی مثبت ایفا میکند.
۳. بادهای مرطوب و بارانزای غربی: که نقش آن در آب و هوای استان محسوس و مؤثر است، ولی نمیتواند به طور کامل نقش کویر را خنثی کند.
استان تهران را میتوان به سه بخش اقلیمی زیر تقسیم کرد:
– اقلیم ارتفاعات شمالی، که بر دامنههای جنوبی بلندیهای البرز مرکزی، در ارتفاعی بالای ۳۰۰۰ متر قرار گرفته و آب و هوایی مرطوب و نیمه مرطوب و سردسیر با زمستانهایی بسیار سرد و طولانی دارد. بارزترین نقاط این اقلیم، دماوند و توچال است.
– اقلیم کوهپایهها، این اقلیم در ارتفاع دو تا سه هزار متری از سطح دریا قرار گرفته است و آب و هوایی نیمه مرطوب و سردسیر با زمستانهایی به نسبت طولانی دارد. آبعلی، فیروزکوه، دماوند، گلندوک، سد امیرکبیر و درّهٔ طالقان در این اقلیم قرار دارند.
دمای متوسط سالانه در مناطق کوهپایهای استان میان ۱۰ تا ۱۵ و در دشتهای مجاور آن ۱۵ تا ۲۰ درجهٔ سانتیگراد است.
– اقلیم نیمه خشک و خشک که زمستانهای کوتاه و تابستانهای گرم دارد، در ارتفاعات کمتر از ۲۰۰۰ متر واقع شده است. هرچه ارتفاع کاهش مییابد، خشکی محیط بیشتر میشود. ورامین، شهریار و جنوب شهرستان کرج در این اقلیم قرار گرفتهاند.
گرمترین ماههای سال در دو ایستگاه کرج و مهرآباد، ماههای مرداد و شهریور است که دمای آنها به ترتیب ۲۵/۴ و ۲۹/۶ درجهٔ سانتیگراد گزاش شده است. سردترین ماه سال نیز در ایستگاه کرج ۱/۲ درجهٔ سانتیگراد در طی دورهٔ آمارگیری بوده است. به این ترتیب، اختلاف متوسط دمای سالانه ۲۸/۴ درجه است. در ایستگاه مهرآباد از ماه دی رفته رفته میزان درجهٔ حرارت افزایش مییابد و در ماه تیر به بیشترین حد خود میرسد. در ماههای خرداد، تیر و مرداد افزایش دما به تدریج صورت میگیرد، در صورتی که از شهریور و مهر، میزان حرارت به سرعت کاهش مییابد و در دی به کمترین حد خود میرسد. به این ترتیب، تابستانها در تهران به ویژه در جنوب و مرکز شهر، گرم و در شمال شهر معتدل است.
در زمستان نیز مرکز شهر تهران معتدل است، مرکز بخشهای شمالی شهر سرد است و دما بارها به زیر صفر میرسد. میانگین روزهای یخبندان در سالهای ۵۵-۱۳۳۰ در ایستگاه کرج ۸۳ روز و در ایستگاه مهرآباد تهران ۶۱ روز گزارش شده است.
وضعیت اقلیمی شهرستان فیروزکوه و دماوند در زمستانهای بسیار سرد و در تابستانها خنک است. اقلیم شهرستانهای ورامین و ری نیز زمستانها به نسبت سرد و تابستانها، گرم گزارش شده است.
بین ایستگاههای تهران، در مورد میزان رطوبت نسبی، به علت نقص دیدبانیها تنها ایستگاه مهرآباد مورد بررسی قرار گرفت. در طول سال، بیشترین میزان رطوبت در ماههای زمستان و کمترین حد آن در ماههای تابستان بود. این میزان برای ایستگاه مهرآباد در ماه مرداد در کمترین حد بود. میزان رطوبت نسبی در ماههای تابستان از نقطهٔ اشباع، بسیار دور است، ولی هر چه به زمستان نزدیک میشویم، این فاصله کوتاه میشود و در صورت وجود موقعیت مساعد، نقطهٔ اشباع امکانپذیر میشود.
سازمان هواشناسی میزان بارندگی تهران و شهرستانهای مجاور آن را از سال ۱۳۳۵ به بعد مورد مطالعه قرار داد. نتیجههای به دست آمده از این ایستگاهها نشان میدهد نوسان بارش از سالی به سال دیگر بالا رفته و مقدار بارش در سالهای گوناگون متفاوت بوده است، میزان بارندگی در این استان از جنوب به شمال بیشتر میشود. میانگین بارندگی سالانه در سالهای ۵۵-۱۳۳۰ در ایستگاه کرج با ۲۳۹ میلیمتر، بالاترین میزان و در ایستگاه مهرآباد با ۲۱۸ میلیمتر کمترین مقدار بوده است. بیشترین میزان بارندگی در بسیاری از ایستگاههای استان در ماه اسفند است ولی در ایستگاه ورامین بیشترین مقدار بارش در ماه دی است. در همهٔ ایستگاهها کمترین میزان بارش در ماههای مرداد، شهریور و مهر است. در سراسر تابستان، هوا خشک و بدون بارندگی یا با بارندگی بسیار ناچیز است. در کوهپایههای جنوبیِ بلندیهای البرز نیز مقدار بارش تا اندازههای بیشتر است و نسبت به دشتهای حاشیهٔ کویر تفاوت دارد. در هر دو بخش، بین ۴۰ تا ۵۰ درصد کل بارش در فصل زمستان صورت میگیرد.
در استان تهران، بیشترین فشار هوا در اواخر پاییز و اوایل زمستان دیده میشود. این، نشانگر غلبهٔ تودههای سرد هوا در این ماههاست. در فصل زمستان، به علت عقبنشینی جبههٔ سرد به سوی شمال کشور، توده هوای خشک این ناحیه را تحت نفوذ قرار میدهد و به همین سبب حالتی کمفشار پیدا میکند. در بیشتر ماههای سال جهت باد، غربی است و تنها در دو ماه از سال باد از جنوب شرقی و در دو ماه دیگر از شمال میوزد. به این ترتیب، در بیشتر ماهها، بادهای غربی با نوسان زیاد همراه است. جهت عمومی این جریانها، با جهت کلی کوههای البرز تقریباً موازی است و به این ترتیب، تأثیر این کوهها بیشتر به صورت کاهش متوسط باد در درههای کوهپایههای جنوبی است. در مجموع، هوای شهر تهران آرامش و سکون بیشتری نسبت به نقاط مجاور خود دارد و بادهای چندانی ندارد.
هوای تهران در مناطق کوهستانی از نوع آب و هوای معتدل است و در دشتها از نوع نیمهبیابانی با ویژگیهایی است که بیشتر از موقعیت جغرافیایی آن، که بین دو ناحیه متفاوت قرار گرفته، ناشی میشود. تهران در مرز شرایط جوی برّی و اقیانوسی قرار گرفته و تمایل آن به موقعیت برّی بیش از وضعیت اقیانوسی است.
طول روزها در تابستان که ارتفاع آفتاب ۷۴ درجه و ۴۸ دقیقه است، به طور متوسط ۱۴ ساعت و ۲۶ دقیقه است و در زمستان به ۹ ساعت و ۳۴ دقیقه کاهش مییابد. در زمستان، ارتفاع آفتاب ۳۰ درجه و ۵۲ دقیقه است.
با توجه به ویژگیهای آب و هوایی که به اجمال گفته شد، زمان مطلوب و مناسب اقلیمی در استان تهران را از نظر جهانگردی میتوان به شرح زیر بیان کرد:
– دامنههای جنوبی البرز که مشرف به استان تهران است از ارزشهای تفرجگاهی در ساحل رودخانهها، دریاچههای پشت سدها و دریاچههای طبیعی برخوردار است.
– در تمام زمستان، مناطقی از شمال استان تهران به دلیل پوشش برف سنگین در دامنهها، درهها و شیبهای البرز جنوبی، موقعیتی مساعد برای ورزشهای زمستانی از جمله اسکی روی برف فراهم میآورد.
موقعیت تاریخی استان
تهران امروزی که در ردیف بزرگترین و پرجمعیتترین شهرهای جهان قرار دارد، فراز و نشیبهای تاریخی فراوان داشته است. «طهران» که زمانی قریهای بیش نبود، امروزه به تهران بزرگ با بیش از ده میلیون نفر جمعیت تبدیل شده است. از زمانی که این شهر در سال ۱۲۰۰ هجری قمری به پایتختی ایران برگزیده شد، تا به امروز حوادث بیشماری را به خود دیده است.
وضعیت اجتماعی و اقتصادی استان
جمعیت استان تهران در سال ۱۳۷۳ در حدود ۱۱ میلیون و ۶۴۷ هزار و ۱۰۳ نفر برآورد شده است. از این تعداد ۷۶۸۱۵۹۱۰ نفر در مناطق شهری (۸۷/۲۳ درصد کل استان) و ۳۳۵۴۸۷۱ نفر در مناطق روستایی (۱۲/۷۷ درصد کل استان) زندگی میکنند. نرخ رشد جمعیت بین سالهای ۷۰ تا ۷۳ در کل استان ۲/۷ درصد، در مناطق شهری ۳/۸ درصد و در مناطق روستایی ۳/۷ درصد بوده است. در توزیع شهرستانی جمعیت، بیش از نیمی از جمعیت استان در شهرستان تهران ساکن هستند (۵۷/۷۳ درصد جمعیت کل استان) و شهرستان کرج با ۵۴۳۱۲۰۱ نفر (۹/۶۲ درصد کل استان) در مرتبه دوم قرار دارد. کمجمعیتترین شهرستان، شمیرانات با ۲۰۱۲۲ نفر (۰/۱۹ درصد کل استان) است. بالاترین نرخ رشد جمعیت بین سالهای ۷۰ تا ۷۳ را شهرستان شهریار با ۱۱/۸ درصد داشته است.
نسبت جنسی جمعیت در استان تهران ۱۰۷ و در مناطق شهری و روستایی استان به ترتیبت ۱۰۷ و ۱۰۹ است. بیشترین نسبت جنسی جمعیت در شهرستان شمیرانات ۱۱۲ و کمترین آن در شهرستان ساوجبلاغ ۱۰۶ است. میانگین جمعیت خانواده در استان تهران ۴/۵ و درمناطق شهری و روستایی به ترتیب ۴/۴ و ۴/۹ بوده است. شهرستان ری بالاترین میانگین جمعیت خانواده، (۵/۳ نفر) و شهرستان شمیرانات پایینترین آن (چهار نفر) را دارا بوده است.
همچنین بیشترین سهم در گروههای سنی مربوط به گروه ۹-۵ ساله با ۱۶/۱۶ درصد در کل جمعیت استان بود و کمترین سهم تا پیش از ۶۵ سالگی مربوط به ۵۹-۵۵ ساله با ۲/۱۶ درصد کل جمعیت استان بوده است.
در سال ۱۳۷۳، جمعیت فعال استان تهران در حدود ۹۶۴۲۲۰۳ نفر برآورد شد که نسبت به سال ۱۳۷۰ افزایشی برابر ۳۲۵۲۷۳ نفر را نشان میداد. درصد افزایش جمعیت فعال نسبت به آمارگیری سال ۱۳۷۰ در مجموع این دوره، ۹/۲ درصد و به طور سالانه ۳ درصد بود. در مناطق شهری، جمعیت فعال ۹۵۶۷۴۹۲ نفر بود که نسبت به سال ۱۳۷۰ افزایشی برابر ۵۲۴۲۶۱ نفر (با نرخ رشد ۱۰/۵ درصد در مجموع این دوره و ۳/۵ درصد سالانه) را نشان میداد. در مناطق روستایی، جمعیت فعال ۰۰۸۴۷۱ نفر برآورد شد که با رشدی معادل ۹/۲ درصد در مجموع این دوره و ۳ درصد به طور سالانه افزایشی برابر ۹۶۹۳۹ نفر داشته است.
نرخ اشتغال در کل استان ۹۴ و نرخ بیکاری ۶ درصد بود. در مناطق شهری نرخ اشتغال ۹۴/۴ درصد و در مناطق روستایی این رقم ۸۹/۴ درصد بود.
توزیع شاغلان استان تهران برحسب گروههای عمدهٔ فعالیت در سال ۱۳۷۳ نشان میداد ۴/۹ درصد شاغلان در بخش کشاورزی، ۰/۸ درصد در بخش معدن، ۲۳/۸ درصد در گروه صنعت، ۸/۸ درصد در گروه ساختمان، ۱/۴ درصد در بخش آب، برق و گاز، ۸/۸ درصد در بخش عمدهفروشی و خردهفروشی و ۴۴/۳ درصد در بخش خدمات، حمل و نقل و ارتباطات، خدمات مالی و ملکی، خدمات اجتماعی و عمومی فعالیت داشتند و بقیه نیز نامشخص بودند. بیشترین نرخ رشد جمعیت شاغل را بخشهای صنعت و خدمات، حمل و نقل و ارتباطات داشت. در توزیع شاغلان در بخشهای عمده اقتصادی، بخش کشاورزی ۴/۹ درصد، صنعت و معدن ۳۶/۲ درصد و خدمات ۵۲/۱ درصد کل شاغلان را در بر داشت و بقیه غیرقابل طبقهبندی بود. در زیر بخش صنعت، بیشترین سهم شاغلان در گروه صنعت (۶۹/۶ درصد) و ساختمان (۲۴/۳ درصد) بود. همچنین در زیر بخش خدمات، بیشترین سهم به خدمات اجتماعی و همگانی (۶۲ درصد) تعلق داشت.
براساس آمار سال ۱۳۷۳ از کل جمعیت استان، ۵۲۱۱۳۱۷ نفر متولد محل اقامت خود و تعداد ۵۸۲۵۱۵۴ نفر متولد محلی غیر از محل اقامت خود بودهاند. از این میان، ۸۴/۸ درصد در مناطق شهری و بقیه در مناطق روستایی هستند. در نقاط شهری ۹۵۱۵۰۹۲ نفر متولد شهر هستند و ۵۷۵۱۱۶ نفر متولد آبادیهای اطراف و ۴۱۲۱۵۱ نفر متولد خارج از کشور (همهٔ متولدان محلی غیر از محل اقامت خود) هستند. این ارقام برای نقاط روستایی به ترتیب برابر با ۰۷۲۳۵۴، ۷۰۷۲۷۳ و ۵۶۵۶۰ نفر است. در مجموع، ۶۱/۱ درصد کل جمعیت استان (شهری و روستایی) متولد محل اقامت خود و ۳۸/۸ درصد متولد محلی غیر از محل اقامت خود هستند.
استان تهران به ویژه شهر تهران و شهرستانهای نزدیک آن از نظر مهاجرپذیری، بیشترین تعداد مهاجران را تاکنون جذب کرده است. برپایهٔ تحقیقات انجام شده، در حدود نیمی از جمعیت کل شهر تهران و شهرستانهای نزدیک آن به عنوان مهاجر شناخته شدهاند. در حدود یک چهارم این مهاجران از شهرستانهای استانهای تهران و مرکزی به تهران آمدهاند. یک پنجم آنها را متولدان استانهای شمال غربی کشور تشکیل میدهند و در حدود یک دهم آنها را از اهالی گیلان و دیگر نقاط هستند.
یکی از ویژگیهای مشترک تهران با بسیاری از پایتختهای جهان این است که بیش از نیمی از سکنهٔ آن را مهاجران اطراف تشکیل میدهند. این وضع، پدیدهای تازه هم نیست، زیرا تهران از آغاز پایتخت شدن، همواره انبوهی از ساکنان شهرستانها به ویژه بخشهای غربی کشور مانند آذربایجان، و نیز شهرستانهای مرکزی و اصفهان را جذب کرده است.
مهاجرت به تهران مانند دیگر نواحی، دارای انواع مهاجرت فصلی، موقتی و دائمی است. بیشتر مهاجران فصلی تهران روستائیان هستند. روستائیان و عشایری که در نزدیکی تهران یا در برخی از استانهای نزدیک تهران زندگی میکنند و برای تأمین کسری معاش خود و کسب درآمدهای اتفاقی و فصلی راهی تهران میشوند، معمولاً در مشاغل کاذب مانند دستفروشی، واسطهگری و … سرگرم کار میشوند.
زبان اصلی مردم استان تهران فارسی است، اما به علت مهاجرت گسترده به این استان، گویشهای دیگری چون زبان آذری و لهجههای متفاوتی از دیگر مناطق ایران به آن افزوده شده است. براساس سرشماری سال ۱۳۶۵، در حدود ۹۸/۱ درصد از جمعیت استان تهران به زبان فارسی سخن میگویند که این نسبت در نقاط شهری ۹۸/۳ و در نقاط روستایی ۹۶/۸ درصد است.
براساس همان سرشماری بیشتر جمعیت استان تهران (۹۸/۳۰ درصد) را مسلمانان تشکیل دادهاند که این نسبت در نقاط شهری ۹۸/۱ و در نقاط روستایی ۹۹/۵ درصد است.
استان تهران یکی از قطبهای اصلی اقتصاد کشور است. تجمع کانونهای عمدهٔ اقتصادی در این استان و موقعیت سیاسی – اداری و مرکزیت آن باعث شده است بخش عمدهٔ امکانات صنعتی و خدماتی در محدودهٔ آن متمرکز شود. بخش کشاورزی نیز از جایگاهی چشمگیر در بافت اقتصادی آن برخوردار است. ولی در مقایسه با دیگر بخشها، وزن ناچیز و اندکی را به خود اختصاص داده است. دلایل عمدهٔ محدودیت کشاورزی در استان ویژگیهای طبیعی این منطقه است. کمی بارش، نزدیکی کویرها و بیابانها، کمبود آب مورد نیاز کشاورزی و تبدیل زمینهای کشاورزی به مناطق مسکونی و تولیدی – صنعتی از مهمترین دلایل این رویکرد است.
منطقهٔ تهران را از نظر موقعیت طبیعی و کشاورزی به دو ناحیه میتوان تقسیم کرد:
– ناحیهٔ کوهستانی معتدل: که در برگیرندهٔ نواحی شمالی استان مانند بخشهای فیروزکوه، دماوند، لواسانات، رودبار قصران، طالقان و بخشهایی از شمال ساوجبلاغ است که به علت ناهمواریهای شدید سطح زمین، وضعیت نامساعد جوی و اقلیم سرد، مردم این ناحیه بیشتر به فعالیتهای باغداری و دامداری میپردازند و باغهای سیب، گوجهسبز، گیلاس، زردآلو و هلو از مهمترین فرآوردههای این ناحیه به شمار میرود.
– دشتها و کوهپایههای جنوبی البرز: ناحیهٔ دیگر شامل دشتها و کوهپایههای جنوبی البرز است که ورامین، ری، شهریار، رباط کریم، اشتهارد و بخشهای مرکزی و جنوبیِ ساوجبلاغ در این ناحیه واقع شدهاند. این ناحیه برای کشاورزی مساعد است، ولی در ناحیههایی که در نزدیکی شورهزارها واقع شدهاند، مشکلاتی در کار کشاورزی وجود دارد. محصولات عمدهٔ این ناحیه را گندم، جو، یونجه، ذرت علوفهای، گوجهفرنگی، خیار، سبزیها، سیبزمینی، نباتات علوفهای، انگور، چغندرقند و پنبه تشکیل میدهد.
سطح زیر کشت فرآوردههای سالانه استان ۸۰۵۱۴۹ هکتار است که ۰۰۷۱۲۲ هکتار آن به کشت محصولات عمدهٔ سالانه اختصاص دارد. سطح باغهای استان نیز ۲۱۴۵۵ هکتار است که شامل درختان نهال و بارور است.
از نواحی مهم کشاورزی استان تهران میتوان به رودبار قصران در شمال شرقی تهران اشاره کرد که اراضی حاصلخیز و باغهای پرشمار دارد. لواسانات در غرب شهرستان دماوند از دیگر نواحی کشاورزی تهران است که دارای زمینهای حاصلخیز است. درههای این ناحیه نیز باغهای پرشمار دارد. در شهرستان کرج محصولاتی مانند چغندرقند، میوه و فرآوردههای دامی تولید میشود.
درهها و دامنههای بلندیهای البرز با مراتع سرسبز و غنی، موقعیتی مناسب برای فعالیتهای دامداری دارند. در سطح استان، دامداری هم در دشتها و هم در نواحی کوهستانی و کوهپایهای رواج دارد، ولی سهم آن همه در اقتصاد استان ناچیز است.
استان تهران یکی از کانونهای عمدهٔ صنایع کشور است. برابر آخرین آمارهای منتشره، از ۵۶۰۸ واحد صنعتی کل کشور، ۲۹۵۳ واحد آن (۴۰ درصد کل صنایع کشور) در استان تهران قرار دارد. بیشتر این صنایع در امتداد سه محور غربی، جنوبی و شرقی متراکم شده است. همچنین ۴۴ درصد کارگران کارگاههای صنعتی کل کشور در استان تهران کار میکنند.
یکی از ارکان اصلی اقتصاد استان تهران صنایع ماشینی وابسته است که بیشتر آنها به مونتاژ و تولید کالاهای مصرفی اشتغال دارند. توسعهٔ این صنایع بیشتر در امتداد راههای ورودی به تهران به ویژه در مسیر تهران – کرج، تهران – دماوند، تهران – ساوه و تهران – قم است.
صنایع استان را برحسب نوع تولیدات میتوان به گروههای زیر تقسیم کرد:
– صنایع غذایی : شامل کارخانهٔ قندسازی، روغن نباتی، لبنیاتِ پاستوریزه، فرآوردههای گوشتی، تصفیه قند، بیسکویتسازی، نان ماشینی، نوشابهسازی، کنسرو و مرباسازی و … سهم این صنایع از کل صنایع مشابه آنها در سطح کشور نزدیک به ۳۰ درصد است.
– صنایع نساجی و چرم : شامل ریسندگی و بافندگی پنبهای و پشم، تریکو، کفپوش، فرش ماشینی، موکت، پتو، حوله، تهیهٔ انواع پوشاک، کفش، چرم، کیف و چمدان که به تازگی تولید برزنت و الیاف نیز جزء این رشته از صنایع درآمده است. سهم این رشته از کل صنایع همرشتهٔ خود در کشور نزدیک به ۵۰ درصد است.
– صنایع کانی غیرفلزی : این رشته از صنایع، مصالح ساختمانی و لوازم بهداشتی خانهها و شیشه، تهیه و تولید میکنند که کارخانهٔ سیمان از جملهٔ آنهاست. این صنایع ۲۸ درصد صنایع کانی غیرفلزی کشور هستند.
– صنایع فلزی : این رشته از صنایع، اتومبیل و مینیبوس، وانت، لوازم خانگی مانند بخاری، کولر، اجاقگاز، یخچال، ماشینلباسشویی و مانند آنها و همچنین مخازن تحت فشار، لوله پروفیل، و پنجره و بسیاری دیگر از فرآوردههای فلزی را تولید میکنند و در غرب تهران (دو سوی مسیر تهران – کرج) و شرق تهران (به سوی جادهٔ تهران – آبعلی) قرار دارند.
– صنایع سلولزی : شامل مؤسسههایی است که به تولید کاغذ، مقوا، کارتن، کیسه و پاکت کاغذی، کاغذهای بهداشتی و تولیدات چوبی مانند نئوپان، فیبر، کبریت و مداد اشتغال دارند.
– صنایع شیمیایی و دارویی : شامل کارخانهها و کارگاههایی است که به تولید دارو، مواد بهداشتی، مواد ضدعفونیکننده، لاستیک و پلاستیک، رنگهای ساختمانی و صنعتی، پاککنندههای جامد و مایع، فرآوردههای نفتی، روغن موتور و سموم دفع آفات نباتی اشتغال دارند.
– صنایع برق و الکترونیک : شامل مؤسسههایی است که به مونتاژ وسایل برقی و الکتریکی، تولید کابل، باطری و لامپ اشتغال دارند. تولیدات این صنایع در سطح استان، نسبت به دیگر گروههای صنعتی چشمگیر نیست، اما در مجموع کل کشور سهمی بسیار بالاتر از صنایع مشابه خود را در بر میگیرد.
از معدنهای کل کشور نیز ۱۵/۴ درصد آن در محدودهٔ استان تهران است. کانسارهای استان تهران را میتوان به دستههای زیر تقسیم کرد:
– معادن فلزی : شامل مس، سرب، مولیبدن، منگنز و آهن است؛ تقریباً همهٔ منگنز استخراجی کشور از معادن منگنز استان تهران به دست میآید که در جنوب و جنوب غربی آن قرار دارند.
– معادن غیرفلزی : در برگیرندهٔ ذخایر سنگ آهک و دولومیت است.
– معادن خاکنسوز : شامل کائولن (خاکچینی) است که ۵۱ درصد تولید کل کشور از این استان استخراج میشود. معدنهای سنگ گچ استان نیز دارای ذخایری بزرگ است؛ معادن نیتونیت و خاک صنعتی در بخشهای شرق و جنوب شرقی استان کشف شده است.
۱۵ بهمن ۱۳۹۲
به این مطلب چه امتیازی می دهید؟
[امتیاز: 0 میانگین: 0]
نظر کاربران :
درسته تهران شهر بسیار شلوغ و آلوده ای است ولی مکان های مدرن و زیبا کم ندارد .
تهران دودي ما هنوز هم مكانهاي ديدني بسيار زيبايي دارد چه داخل شهر و چه كمي بيرون از شهر
مكانهاي تاريخي قديمي در دل تمدن و مكانهاي طبيعي در دل شلوغي و ازدحام و دود
تهران شهري هميشه بيدار است