آرامگاه بی بی شهربانو شهرری نام آرامگاهی است در شهرری که طبق کتیبه موجود در آن و باور مردم مقبره، شهربانو همسر امام حسین (ع) و مادر امام سجاد (ع) است. به عقیده برخی از کارشناسان، به دلایلی همچون قرارگرفتن زیارتگاه بر فراز کوه، نزدیکی به چشمه، ویژگی های معماری سنگی، اختصاص زیارت آن به زنان در برخی دورهها، کاربرد واژه بانو و شهربانو برای ایزدبانوی آناهید و تشابه افسانه بیبی شهربانو با داستان زیارتگاه زرتشتی «بانوی پارس» در یزد، این بنا در اصل از نیایشگاههای آناهید، الهه آبها و باروری و از پرستشگاههای زرتشتیان پیش از اسلام بوده است.
در این زمینه داستانی وجود دارد که خلاصه آن چنین است: «در حادثه کربلا، همسر امام حسین (ع) بر ذوالجناح سوار میشود و بههمراه امام حرکت میکند تا به محل مورد نظر میرسد. چون در این مکان، کوه در مقابل وی قرار میگیرد و پناهگاهی نمیبیند، ناخودآگاه نام کوه را به زبان میآورد. بدین ترتیب در کوه شکافی ایجاد و پس از ورود شهربانو به کوه، بسته میشود».
این داستان در کتاب ابیمخنف نیز آمده است. محمدباقر بهبودی، مصحح ناسخ التواریخ، این داستان را از اساس تخیلی و افسانهای میداند و انتساب آن را به بیبی شهربانو رد میکند. وی مزار را متعلق به یک دختر کدخدا دانسته است که حدود ۳۰۰ سال پیش از زمان مولف زندگی میکرد.
تاریخچه آرامگاه
اگرچه در این محل کتیبهای وجود دارد و باور اکثر مردم بر این است که این زیارتگاه مربوط به همسر امام سوم شیعیان (ع) است؛ اما بررسیهای نویسنده و محقق معروف تاریخ، یعنی مری بویس نتیجه دیگری را نشان میدهد. نتیجه تحقیقات مری بویس روی این آرامگاه در مجله بررسیهای تاریخی منتشر شد. طبق تحقیقات او، معماری سنگی این زیارتگاه بسیار قدیمیتر از قرون اولیه اسلامی است و ساخت آن به دوره باستان و عهد ساسانیان میرسد. معماری این زیارتگاه از نظر خانم بویس کاملا شبیه به نیایشگاههای آناهید بوده است. از اینرو وی نتیجه گرفت عنوان «شهربانو» برای ایزدبانو آناهید به کار رفته است؛ با این مفهوم که آناهید بانوی این شهر است. از نظر مری بویس، قرارگیری این زیارتگاه در کنار چشمه آب و ذکر آن در برخی منابع باستانی دلایل دیگری بر این مدعا هستند.
طبق روایات تاریخی، سند محکمی بر اینکه مادر امام چهارم، شهربانو باشد، وجود ندارد و در بسیاری از منابع نام مادر ایشان جهانشاه آمده است. از طرفی اگر دختر یزدگرد همسر امام بوده باشد، او در مدینه به خاک سپرده شده است و سند محکمی برای اینکه به این مکان آمده باشد، وجود ندارد.
بنای اولیه و اصلی آرامگاه در دوره ساسانی ساخته شده است. از لحاظ شاخصههای معماری، قسمت جنوب شرق بنا (مشتمل بر چهارگوش منظم و استوار سنگی با پوشش ضربی سنگ و آجری) از عهد آلبویه به یادگار مانده است، حرم و اتاق طویل جنوبی آن از دوران ساسانی باقی است و دیوارهای خارجی صحن، همزمان با بنای سنگی به عهد آلبویه و عصر سلجوقیان تعلق دارد. در سدههای بعدی احداث رواق و دیوارها و اتاقهای مختلف و راهرو، محوطه اصلی را به دو صحن تقسیم کرده و بهصورت کنونی درآورده است. در دوره دیالمه گنبد بقعه روی آن ساخته شده است.
روی قبر، صندوق منبتکاری قرار گرفته است. روی این صندوق حدیثهایی از پیامبر اسلام (ص) و لقبهای شهربانو را میتوان مشاهده کرد و تاریخ ۸۸۸ هجری قمری، نام بانی و سازندگان آن ذکر شده است. منبت زیبایی از دوران شاه طهماسب در جنوب شرقی حرم قرار دارد. در این بقعه آثار تاریخی دیگری نیز هست که آن را در ردیف جاهای دیدنی استان تهران قرار داده است.
همه ساله در ۲۷ خرداد ماه زرتشتیان از سراسر جهان در این مکان گرد هم میآیند و به دعا و نیایش میپردازند. بهدلیل شباهت بسیار به نیایشگاههای آناهید، در اینکه سابقه بنا به عهد ساسانیان میرسد و بنا بهعنوان نیایشگاه ایزدبانو آناهید مورد استفاده بوده است، شکی وجود ندارد. اما ممکن است در دوره اسلامی، یکی از افراد صاحبنام مذهبی نیز در این مکان به خاک سپرده و این مکان تبدیل به زیارتگاهی اسلامی شده باشد. به هر روی این نظرات که توسط محققان بزرگ مطرح شدهاند، همچنان مورد شک هستند و ممکن است با تحقیقات بیشتر در این زمینه، تایید یا رد شوند.
بنای آرامگاه بیبی شهربانو در ۳۰ خرداد ۱۳۱۵، بهعنوان یکی از آثار ملی ایران با شماره ۲۵۶ ثبت شد و در سال ۱۳۸۲ مورد مرمت قرار گرفت.
معماری آرامگاه بی بی شهربانو شهرری
این مجموعه محوطهای است مستطیل شکل (شمالی-جنوبی)، به طول ۳۳ متر و عرض ۲۲ متر که با دیواری سنگی متعلق به سده چهارم (آل بویه و سلجوقیان) محصور و از شمال به کوهستان محدود میشود. در بخش جنوبی آن، چند بنای محکم سنگی با پوشش گنبدی از سنگ و آجر وجود دارد. محوطه اصلی با احداث دیوارهای جدید، رواق، اتاقها، راهرو و غیره در دورههای گوناگون به دو قسمت تقسیم شده است. بنای اصلی آرامگاه از سنگ و گچ ساخته شده و طاقهای آن آجری است. این بقعه شامل حرم کوچک چهارگوش با ابعاد حدودا سه متر میشود. مدخل اصلی حرم رو به شرق است و سردری متعلق به دوره صفویه دارد. گنبد کاشیکاری شده بنا و برخی گچبریها و تزیینات آن از آثار عصر قاجار هستند.
دهلیزی بخش جلوی سردر در گذشته شکل یک ایوان را داشته است و بخشی از حیاط اندرون آرامگاه محسوب میشد. در جنوب این دهلیز، یک بنای مربعی سنگی با ابعادی نزدیک به ۶ متر و پوشش ضربی مربوط به قرن چهارم دیده میشود. در جنوب حرم نیز یک اتاق طویل که در جهت شرقی-غربی قرار گرفته است، وجود دارد که کارشناسان سابقه آن را متعلق به دوره ساسانی میدانند. این اتاقها از شرق به بنای مربع سنگی منتهی میشود و مشخص است که در آغاز، راه ورود به بنای سنگی بوده است. در شمال حرم، مسجدی قرار دارد که به عهد قاجار تعلق دارد. صحن بزرگتر این بقعه که حیاط بیرونی بنا محسوب میشود، در شمال همین مسجد قرار گرفته است. در شمال صحن، اتاقی را برای اقامت مهمانان متولی یا زوار دیگر احداث کردهاند. در قسمت پایینی آرامگاه بیبی شهربانو، در سمت راست، غاری وجود دارد که دارای مدخلی باریک و تنگ است. این غار برای مردم مقدس است و در فرهنگ عامه برای نذر کردن به این غار میروند و در داخل آن شمع روشن میکنند. سقف زیارتگاه سنگی است. در کف محوطه ظرفهایی برای جمعآوری آب گذاشتهاند که بخشی از آن جهت تبرک به زائرین اهدا میشود و بخشی دیگر نیز به مصرف خوراکی میرسد.
نحوه دسترسی به آرامگاه بی بی شهربانو شهرری
مقبره بی بی شهربانو در شهرری، جاده امين آباد، جاده بی بی شهربانو قرار دارد. برای دسترسی، بهترین گزینه خودروی شخصی است. در غیر این صورت، میتوانید از تاکسیهای آنلاین استفاده کنید. اگر قصد دارید با خودروی شخصی به این مکان بروید، ابتدا باید راهی شهرری و از بزرگراه تهران-ورامین، وارد جاده امین آباد شوید. پس از آن داخل جاده بی بی شهربانو بپیچید و تا انتهای جاده بروید. مقبره بی بی شهربانو را روی کوه خواهید دید.
نظر کاربران :
آرامگاه خاص و دیدنی است .